1 Maccabees 14

NEW JERUSALEM	Biblia Tysiąclecia
1 In the year 172, King Demetrius assembled his forces and marched into Media to raise help for thefight against Trypho.	1 W roku sto siedemdziesiątym drugim król Demetriusz zebrał swoje wojska i udał się do Medii w tym celu, aby zdobyć sobie pomoc na wojnę przeciwko Tryfonowi.
2 When Arsaces king of Persia and Media heard that Demetrius had entered his territory, he sent one ofhis generals to capture him alive.	2 Gdy Arsakes, król Persji i Medii, dowiedział się, że Demetriusz wszedł na jego ziemie, posłał jednego ze swych dowódców z poleceniem, aby pochwycił go żywego.
3 The general defeated the army of Demetrius, seized him and brought him to Arsaces, who imprisonedhim.	3 Ten zaś poszedł, pokonał wojsko Demetriusza, jego samego pochwycił i przyprowadził do Arsakesa, a ten wtrącił go do więzienia.
4 The country was at peace throughout the days of Simon. He sought the good of his nation and theywere wel pleased with his authority, as with his magnificence, throughout his life.	4 Jak długo Szymon żył, w kraju panował pokój. Starał się on dla swojego narodu o to, co dobre. Władanie jego im się podobało, a także chwała jego - po wszystkie dni.
5 To crown his titles to glory, he took Joppa and made it a harbour, gaining access to the MediterraneanIsles.	5 Przy całej swej chwale zdobył Jafę na port i uczynił przystęp do wysp zamorskich,
6 He enlarged the frontiers of his nation, keeping his mastery over the homeland,	6 rozszerzył granice swojego narodu i objął władzę nad krajem.
7 resettling a host of captives. He conquered Gezer, Beth-Zur and the Citadel, ridding them of everyimpurity, and no one could resist him.	7 Zabrał wielką liczbę niewolników, opanował Gezer, Bet-Sur i zamek, usunął stamtąd wszelką nieczystość, a nie było takiego, kto by mu się sprzeciwił.
8 The people farmed their land in peace; the land gave its produce, the trees of the plain their fruit.	8 Spokojnie uprawiali swą ziemię, a ziemia wydawała plony, drzewa zaś na polu - owoce.
9 The elders sat at ease in the squares, all their talk was of their prosperity; the young men woresplendid armour.	9 Starcy siedzieli na ulicach, wszyscy opowiadali o szczęściu, młodzieńcy zaś przywdziewali wspaniałe szaty i wojenne zbroje.
10 He kept the towns supplied with provisions and furnished with fortifications, until his fame resoundedto the ends of the earth.	10 Miastom dostarczał żywności i odbudowywał je, żeby były twierdzami, do tego stopnia, że imię jego z chwałą było wspominane aż na krańcach ziemi.
11 He established peace in the land, and Israel knew great joy.	11 Swojemu krajowi zapewnił pokój, a Izrael cieszył się bardzo i radował.
12 Each man sat under his own vine and his own fig tree, and there was no one to make them afraid.	12 Każdy zasiadł w cieniu swojej winnicy i figowego drzewa, i nie było takiego, kto by ich strachem napełniał.
13 No enemy was left in the land to fight them, the very kings of those times had been crushed.	13 W kraju nie pozostał żaden nieprzyjaciel, a królowie w tych czasach zostali starci.
14 He encouraged the afflicted members of his people, suppressing every wicked man and renegade.He strove to observe the Law,	14 On był podporą dla wszystkich słabych ze swojego ludu, pełen gorliwości o Prawo wypędził wszystkich bezbożnych i złych;
15 and gave new splendour to the Temple, enriching it with many sacred vessels.	15 podniósł chwałę świątyni i pomnożył świątynne naczynia.
16 When it became known in Rome and as far as Sparta that Jonathan was dead, people were deeplygrieved.	16 Gdy w Rzymie, a nawet w Sparcie, dowiedziano się, że Jonatan umarł, zasmucono się bardzo.
17 But as soon as they heard that his brother Simon had succeeded him as high priest and was masterof the country and the cities in it,	17 Gdy jednak dowiedzieli się, że na jego miejsce arcykapłanem został jego brat Szymon i że on rządzi krajem i miastami, które są w nim zbudowane,
18 they wrote to him on bronze tablets to renew the treaty of friendship and al iance which they hadmade with his brothers, Judas and Jonathan,	18 napisali do niego na tablicach z brązu, że chcą z nim odnowić tę przyjaźń i to przymierze, które zostało zawarte z jego braćmi: Judą i Jonatanem.
19 and the document was read out before the assembly in Jerusalem.	19 Odczytane one zostały wobec zgromadzenia w Jerozolimie.
20 This is the copy of the letter sent by the Spartans: 'The rulers and the city of Sparta, to Simon thehigh priest and to the elders and priests and the rest of the people of the Jews, greetings.	20 A oto odpis listu, który przysłali Spartanie: Władcy Spartan razem z miastem arcykapłanowi Szymonowi, starszyźnie, kapłanom i pozostałemu ludowi żydowskiemu, swoim braciom - pozdrowienie.
21 'The ambassadors whom you sent to our people have informed us of your glory and prosperity, andwe are delighted with their visit.	21 Posłowie, którzy zostali wysłani do naszego ludu, opowiedzieli nam o waszej chwale i czci. Ucieszyliśmy się więc bardzo z ich przybycia.
22 We have recorded their declarations in the minutes of our public assemblies, as fol ows, "Numeniusson of Antiochus, and Antipater son of Jason, ambassadors of the Jews, came to us to renew their friendshipwith us.	22 To zaś, co oni powiedzieli, tak zapisaliśmy w uchwałach ludu: Posłowie żydowscy, Numeniusz, syn Antiocha, i Antypater, syn Jazona, przybyli do nas, aby odnowić zawartą z nami przyjaźń.
23 And it was the people's pleasure to receive these personages with honour and to deposit a copy oftheir statements in the public archives, so that the people of Sparta might preserve a record of them. A copy wasalso made for Simon the high priest." '	23 Lud zaś postanowił, że należy przyjąć posłów uroczyście, a odpis tego, co powiedzą, umieścić w księgach przeznaczonych dla ludu, aby lud Spartiatów zachował pamięć o nich. Odpis tego zrobiono dla arcykapłana Szymona.
24 After this, Simon sent Numenius to Rome as the bearer of a large golden shield weighing a thousandmina, to confirm the alliance with them.	24 Potem Szymon wysłał do Rzymu Numeniusza z wielką złotą tarczą wagi tysiąca min, aby utrwalić z nimi przymierze.
25 When these events were reported to our people, they said, 'What mark of appreciation shal we giveto Simon and his sons?	25 Gdy lud usłyszał o tych sprawach, powiedział: W jaki sposób odwdzięczymy się Szymonowi i jego synom?
26 He stood firm, he and his brothers and his father's house: he fought off the enemies of Israel andsecured its freedom.' So they recorded an inscription on bronze tablets and set it up on pil ars on Mount Zion.	26 On sam stał się mężnym człowiekiem, a także jego bracia i dom jego ojca. Wrogów wypędził spośród Izraela i zapewnił mu wolność. Spisali więc to na tablicach z brązu i umieścili na kolumnach na górze Syjon.
27 This is a copy of the text: 'The eighteenth of Elul, in the year 172, being the third year of Simon,eminent high priest:	27 A oto odpis dokumentu: Dnia osiemnastego miesiąca Elul, w roku sto siedemdziesiątym drugim, w trzecim roku wielkiego arcykapłana Szymona, zwierzchnika ludu Bożego,
28 'In Asaramel, in the Grand Assembly of priests and people, of princes of the nation and of elders ofthe country: 'We are acquainted with the matters fol owing:	28 na wielkim zgromadzeniu kapłanów, ludu, zwierzchników narodu i starszyzny kraju podano nam do wiadomości:
29 'When there was almost incessant fighting in the country Simon, son of Mattathias, a priest of theline of Joarib, and his brothers courted danger and withstood their nation's enemies to safeguard the integrity oftheir sanctuary and of the Law, and so brought their nation great glory;	29 W wielu walkach, które nawiedzały kraj, Szymon, syn Matatiasza, kapłan z synów Joariba, oraz jego bracia narażali się na niebezpieczeństwo i stawiali opór wrogom swojego narodu w tym celu, aby w poszanowaniu były świętości jego i Prawo. W ten sposób wiele chwały przyczynili swojemu narodowi.
30 'For when, Jonathan having ral ied his nation and become its high priest and having then beengathered to his ancestors,	30 Jonatan zgromadził swój naród, został arcykapłanem, aż został przyłączony do swoich przodków.
31 the enemy planned to invade the country, intending to devastate their territory and to lay hands ontheir sanctuary,	31 Gdy nieprzyjaciele chcieli wkroczyć do jego kraju, ażeby zniszczyć go i wyciągnąć ręce po jego świętości,
32 Simon next came forward to fight for his nation: spending much of his personal wealth on arming hisnation's fighting men and on providing their pay;	32 wtedy przeciwstawił się Szymon i walczył w obronie swojego ludu, a nawet oddał dużą część swojego majątku, ażeby uzbroić żołnierzy należących do wojska swego narodu i żeby im żołd wypłacić.
33 fortifying the towns of Judaea, as wel as Beth-Zur on the Judaean frontier where the enemy arsenalhad formerly been, and stationing in it a garrison of Jewish soldiers;	33 Obwarował on judzkie miasta, a także Bet-Sur, które leży na granicach Judei, gdzie poprzednio była broń nieprzyjaciół. Umieścił tam załogę z żydowskich żołnierzy.
34 fortifying Joppa on the coast, and Gezer on the borders of Azotus, a place formerly inhabited by theenemy, founding a Jewish colony there, and providing the settlers with everything they needed to set them ontheir feet;	34 Obwarował również Jafę, która leży nad morzem, a także Gezer, które leży na granicach Azotu. Poprzednio mieszkali tam nieprzyjaciele, ale on osiedlił w nim Żydów i dał im wszystko, co było im potrzebne do podniesienia ich dobrobytu.
35 'In consequence of which, the people, aware of Simon's loyalty and of the glory which he wasdetermined to win for his nation, have made him their ethnarch and high priest, for all his services and for theintegrity and loyalty which he has shown towards his nation, and for having by every means sought to enhancehis people's power;	35 Lud widział wiarę Szymona i chwałę, której chciał przyczynić swojemu narodowi, ustanowili go więc swoim władcą i arcykapłanem w nagrodę za to wszystko, czego dokonał, za sprawiedliwość, za wiarę, której strzegł w swoim narodzie. Wszelkim bowiem sposobem zabiegał o to, żeby lud swój wywyższyć.
36 'It has fal en to him in his time to expel the foreigners from his country, including those in the City ofDavid in Jerusalem, who had converted it into a citadel for their own use, from which they would sal y out todefile the surroundings of the sanctuary and to violate its sacred character;	36 Za jego życia i przez jego ręce udało się wypędzić pogan z ich kraju i tych, którzy przebywali w Mieście Dawidowym w Jerozolimie. Wybudowali oni bowiem sobie zamek, a z niego robili wypady, świątynię wokoło bezcześcili, a przez to bardzo uwłaczali jej czystości.
37 to station Jewish soldiers there instead for the security of the country and the city; and to heightenthe wal s of Jerusalem;	37 Osadził w nim żydowskich żołnierzy i wzmocnił go jeszcze, aby był obroną dla kraju i dla miasta. Ponadto podwyższył mury Jerozolimy.
38 'And since King Demetrius has heard that the Romans call the Jews their friends, al ies and brothers,	38 Tak samo król Demetriusz w nagrodę za to potwierdził mu stanowisko arcykapłana,
39 and that they have given an honourable reception to Simon's ambassadors, and, furthermore,	39 zamianował go jednym ze swoich przyjaciół i uczcił go wielkim odznaczeniem.
40 that the Jews and priests are happy that Simon should, pending the advent of a genuine prophet, betheir ethnarch and high priest for life	40 Dowiedział się bowiem, że Rzymianie nazywają Żydów przyjaciółmi, sprzymierzeńcami i braćmi, i że posłów Szymona przyjęli z honorami,
41 therefore he has confirmed him in the high-priestly office, has raised him to the rank of Friend andhas showered great honours on him, also confirming him as their commander-in-chief,	41 że Żydzi i kapłani postanowili, iż Szymon będzie ich władcą i arcykapłanem na wieki, tak długo, aż powstanie wiarygodny prorok,
42 with the right to appoint officials to oversee the fabric of the sanctuary and to administer the country,munitions and fortresses;	42 że będzie ich wodzem; że on będzie się troszczył o świątynię i wyznaczał urzędników, czuwających nad ich robotami publicznymi, nad krajem, wojskiem i twierdzami;
43 he is to have personal charge of the sanctuary, and to be obeyed by al ; al official documents in thecountry must be drawn up in his name; and he may assume the purple and may wear golden ornaments;	43 że będzie się troszczył o świętości; że wszyscy mu będą posłuszni; że jego imieniem będą znaczone wszystkie umowy spisywane w kraju, i że będzie się ubierał w purpurę i złoto.
44 'Furthermore, it is against the law for any member of the public or of the priesthood to contraveneany of these enactments or to contest his decisions, or to convene a meeting anywhere in the country without hispermission, or to assume the purple or wear the golden brooch;	44 Nikomu spośród ludu ani spomiędzy kapłanów nie wolno odmówić znaczenia ani jednemu z tych przepisów, ani przeciwstawić się jego zarządzeniom. Bez jego pozwolenia nie wolno zwoływać zgromadzenia w obrębie kraju, ubierać się w purpurę ani używać złotej sprzączki.
45 and anyone acting contrary to, or rejecting any article of, these enactments is liable to punishment;	45 Każdy, kto uczyni coś przeciwko temu rozporządzeniu lub odmówi znaczenia któremu z tych przepisów, zasłuży na karę.
46 'And since the people have unanimously agreed to grant Simon the right to act as aforesaid, and	46 Cały lud uznał za słuszne pozwolić Szymonowi postępować zgodnie z tym, co zostało wyżej powiedziane.
47 since Simon, for his part, has given his assent, and has consented to assume the high-priestly officeand to be commander-in-chief and ethnarch of the Jews and their priests, and to preside over al :	47 Szymon zaś zgodził się i wyraził swoją gotowość pełnienia czynności arcykapłana, wodza i etnarchy Żydów i kapłanów oraz stania na czele wszystkich.
48 'So, be it now enacted: that this record be inscribed on bronze tablets and be erected at someconspicuous place within the precincts of the Temple,	48 Postanowiono też, że dokument ten będzie wyryty na tablicach z brązu i będzie umieszczony na świątynnym murze na widocznym miejscu.
49 and that copies be deposited in the Treasury for Simon and his descendants.'	49 Odpis zaś tych uchwał polecili złożyć w skarbcu, ażeby Szymon i jego synowie mieli go pod ręką.