1 Maccabees 6

NEW JERUSALEM	Biblia Tysiąclecia
1 King Antiochus, meanwhile, was making his way through the Upper Provinces; he had heard that inPersia there was a city called Elymais, renowned for its riches, its silver and gold,	1 W czasie swojej wyprawy po górnej krainie król Antioch dowiedział się, że w Persji w Elimais, jest miasto sławne z bogactwa, ze srebra i złota,
2 and its very wealthy temple containing golden armour, breastplates and weapons, left there byAlexander son of Philip, the king of Macedon, the first to reign over the Greeks.	2 że jest tam nadzwyczaj bogata świątynia, a w niej złote hełmy, pancerze i zbroja, jaką pozostawił tam król macedoński Aleksander, syn Filipa, który panował najpierw nad Grekami.
3 He therefore went and attempted to take the city and pil age it, but without success, the citizens havingbeen forewarned.	3 Udał się więc tam, usiłował zdobyć miasto i obrabować je, to mu się jednak nie powiodło, gdyż mieszkańcy miasta poznali jego zamiary.
4 They resisted him by force of arms. He was routed, and began retreating, very gloomily, towardsBabylon.	4 Stanęli do walki przeciwko niemu, a on musiał się wycofać. Z wielkim smutkiem powrócił stamtąd i udał się do Babilonu.
5 But, while he was stil in Persia, news reached him that the armies which had invaded Judaea hadbeen routed,	5 Do Persji przybył do niego jakiś posłaniec z wiadomością, że pobite są te wojska, które były wysłane do ziemi judzkiej;
6 and that Lysias in particular had advanced in massive strength, only to be forced to turn and flee beforethe Jews; that the latter were now stronger than ever, thanks to the arms, supplies and abundant spoils acquiredfrom the armies they had cut to pieces,	6 przede wszystkim wyruszył Lizjasz na czele ogromnego wojska i został przez nich pobity; oni zaś stali się naprawdę mocni dzięki broni, wojsku, a także dzięki wielkim łupom, które zabrali pobitemu wojsku;
7 and that they had pul ed down the abomination which he had erected on the altar in Jerusalem, hadencircled the sanctuary with high wal s as in the past, and had fortified Beth-Zur, one of his cities.	7 zburzyli ohydę, którą wybudowano na ołtarzu w Jerozolimie, świątynię wokoło otoczyli wysokimi murami jak poprzednio, a także jego miasto Bet-Sur.
8 When the king heard this news he was amazed and profoundly shaken; he threw himself on his bedand fel sick with grief, since things had not turned out for him as he had planned.	8 Gdy król usłyszał o tych wypadkach, zdumiał się i przeraził do tego stopnia, że padł na łoże i ze smutku się rozchorował, bo nie tak się stało, jak sobie życzył.
9 And there he remained for many days, subject to deep and recurrent fits of melancholy, until herealised that he was dying.	9 Przez wiele dni tam przebywał, gdyż przyszedł na niego ciężki smutek i nawet pomyślał, że umrze.
10 Then, summoning al his Friends, he said to them, 'Sleep evades my eyes, and my heart is cowed byanxiety.	10 Przywołał więc wszystkich swoich przyjaciół i powiedział do nich: Sen odszedł od moich oczu, a troska gniecie me serce;
11 I have been wondering how I could have come to such a pitch of distress, so great a flood as thatwhich now engulfs me -- I who was so generous and wel -loved in my heyday.	11 powiedziałem więc w swoim sercu: Doszedłem do tak wielkiej udręki i niepewności, w jakiej obecnie się znajduję, a przecież w używaniu swej władzy byłem łaskawy i miłosierny.
12 But now I recall how wrongly I acted in Jerusalem when I seized al the vessels of silver and goldthere and ordered the extermination of the inhabitants of Judah for no reason at al .	12 Teraz jednak przypominam sobie całe zło, którego dopuściłem się w Jerozolimie. Zabrałem bowiem wszystkie srebrne i złote naczynia, które tam się znajdowały, i bez przyczyny wydałem rozkaz, aby wytępić wszystkich mieszkańców ziemi judzkiej.
13 This, I am convinced, is why these misfortunes have overtaken me, and why I am dying of melancholyin a foreign land.'	13 Wiem, że dlatego właśnie spotkało mnie to nieszczęście, i oto od wielkiego smutku ginę na obcej ziemi.
14 He summoned Philip, one of his Friends, and made him regent of the whole kingdom.	14 Wtedy przywołał Filipa, jednego ze swych przyjaciół, i ustanowił go zarządcą nad całym swoim królestwem.
15 He entrusted him with his diadem, his robe and his signet, on the understanding that he was toeducate his son Antiochus and train him for the throne.	15 Potem wręczył mu diadem, płaszcz swój i sygnet, aby wychował jego syna, Antiocha, i wyuczył go tak, aby umiał rządzić.
16 King Antiochus then died, in the year 149.	16 Tam też król Antioch zakończył swe życie w sto czterdziestym dziewiątym roku.
17 Lysias, learning that the king was dead, established on the throne in succession to him his sonAntiochus, whom he had brought up from childhood -- and styled him Eupator.	17 Gdy Lizjasz dowiedział się, że król zakończył swe życie, ustanowił królem jego syna Antiocha, którego wychowywał od samej młodości. Nadał mu też przydomek Eupator.
18 The people in the Citadel at the time were blockading Israel round the sanctuary and were takingevery opportunity to harm them and to support the gentiles.	18 Ci, którzy przebywali na zamku, robili wokoło świątyni zasadzki na Izraela. Na każdym kroku wyrządzali im krzywdy, a wspomagali pogan.
19 Judas decided that they must be destroyed, and he mobilised the whole people to besiege them.	19 Juda więc postanowił ich wytępić i zwołał cały lud, aby dokonać przeciw nim oblężenia.
20 They assembled and laid siege to the Citadel in the year 150, building batteries and siege-engines.	20 Zeszli się wszyscy razem i rozpoczęli oblężenie jego w sto pięćdziesiątym roku. Sprowadzono też kusze i machiny oblężnicze.
21 But some of the besieged broke through the blockade, and to these a number of renegades fromIsrael attached themselves.	21 Ale spomiędzy oblężonych wydostało się kilku, a dołączyli się do nich niektórzy bezbożni Izraelici,
22 They made their way to the king and said, 'How much longer are you going to wait before you seejustice done and avenge our fellows?	22 i poszli do króla, mówiąc: Ile jeszcze czasu upłynie, nim wydasz wyrok i zemścisz się za naszych braci?
23 We were content to serve your father, to comply with his orders, and to obey his edicts.	23 Twojemu ojcu chętnie służyliśmy, wykonywaliśmy jego rozkazy i postępowaliśmy zgodnie z jego poleceniami.
24 As a result our own people will have nothing to do with us; what is more, they have kil ed al those ofus they could catch, and looted our family property.	24 Dlatego oblężono nas na zamku, dlatego też synowie narodu naszego stali się wrogami dla nas. Ponadto mordowali każdego z naszych, kogo schwytali, i zrabowali nasze posiadłości.
25 Nor is it on us alone that their blows have fal en, but on al your territories.	25 Wyciągnęli swe ręce nie tylko przeciwko nam, ale także przeciwko wszystkim swoim okolicznym krainom.
26 At this moment, they are laying siege to the Citadel of Jerusalem, to capture it, and they have fortifiedthe sanctuary and Beth-Zur.	26 A oto dzisiaj oblegają zamek w Jerozolimie, aby go zdobyć. Umocnili nawet świątynię i Bet-Sur.
27 Unless you forestall them at once, they wil go on to even bigger things, and then you wil never beable to control them.'	27 Jeżeli ze swej strony nie uprzedzisz ich jak najprędzej, to jeszcze gorszych rzeczy się dopuszczą i nie będziesz już mógł ich powstrzymać.
28 The king was furious when he heard this and summoned al his Friends, the generals of his forcesand the marshals of horse.	28 Gdy król to usłyszał, rozgniewał się i zwołał na naradę wszystkich swoich przyjaciół, dowódców swego wojska i przełożonych nad konnicą.
29 He recruited mercenaries from other kingdoms and the Mediterranean islands.	29 Z innych państw i z wysp zamorskich przybywali do niego wynajęci żołnierze,
30 His forces numbered a hundred thousand foot soldiers, twenty thousand cavalry and thirty-twoelephants with experience of battle conditions.	30 a liczba jego wojska wynosiła sto tysięcy piechoty, dwadzieścia tysięcy konnicy i trzydzieści dwa słonie wyćwiczone w walce.
31 They advanced through Idumaea and besieged Beth-Zur, pressing the attack for days on end; theyalso constructed siege-engines, but the defenders made a sortie and set these on fire, putting up a braveresistance.	31 Przeszli oni przez Idumeę i koło Bet-Sur rozłożyli się obozem. Przez wiele dni walczyli i budowali machiny oblężnicze, ale obrońcy robili wypady, palili je i walczyli mężnie.
32 At this, Judas left the Citadel and pitched camp at Beth-Zechariah opposite the royal encampment.	32 Wtedy Juda odstąpił od zamku i rozłożył się obozem pod Bet-Zacharia naprzeciwko królewskiego obozu.
33 The king rose at daybreak and marched his army at top speed down the road to Beth-Zechariah,where his forces took up their battle formations and sounded the trumpets.	33 Wczesnym rankiem król wyruszył i szybko wyprowadził wojsko w stronę Bet-Zacharia. Wojska ustawiły się do bitwy i zagrano na trąbach.
34 The elephants were given a syrup of grapes and mulberries to prepare them for the battle.	34 Słoniom pokazano sok winnych jagód i morwy, aby je rozjuszyć do bitwy.
35 These animals were distributed among the phalanxes, to each elephant being al ocated a thousandmen dressed in coats of mail with bronze helmets on their heads; five hundred picked horsemen were alsoassigned to each beast.	35 Bestie poprzydzielano do falang i przy każdym słoniu ustawiono tysiąc żołnierzy ubranych w łańcuszkowe pancerze i mających głowy okryte hełmami z brązu. Ponadto do każdej bestii przydzielono po pięciuset wyborowych jeźdźców.
36 The horsemen anticipated every move their elephant made; wherever it went they went with it, neverquitting it.	36 Oni już przedtem byli do bestii przydzieleni: gdzie ona była, tam byli i oni, gdzie ona szła, tam szli i oni razem z nią i nigdy od niej nie odstępowali.
37 On each elephant, to protect it, was a stout wooden tower, kept in position by girths, each with itsthree combatants, as well as its mahout.	37 Na każdej bestii była przy pomocy specjalnych urządzeń umocowana wieża, która ją okrywała, a na niej wojenne narzędzia i czterech żołnierzy, którzy z niej walczyli, a oprócz tego kierujący nią Hindus.
38 The remainder of the cavalry was stationed on one or other of the two flanks of the army, to harassthe enemy and cover the phalanxes.	38 Pozostała część konnicy ustawiła się po jednej i po drugiej stronie, na dwóch skrzydłach wojska, ażeby wrogów odstraszyć i zabezpieczyć walczące falangi.
39 When the sun glinted on the bronze and golden shields, the mountains caught the glint and gleamedlike fiery torches.	39 Gdy słońce zaczęło się odbijać w złotych i brązowych tarczach, to aż góry od nich zajaśniały i błyszczały jak ogniste pochodnie.
40 One part of the royal army was deployed on the upper slopes of the mountain and the other in theval ey below; they advanced in solid, wel -disciplined formation.	40 Pewna część królewskiego wojska rozciągnęła się po pochyłości góry, a niektórzy byli w dolinie. Tak zaczęli bitwę pewni siebie i w całkowitym porządku.
41 Everyone trembled at the noise made by this vast multitude, the thunder of the troops on the marchand the clanking of their armour, for it was an immense and mighty army.	41 Zadrżeli wszyscy, którzy usłyszeli głos nadciągającej ogromnej ich liczby i chrzęst zbroi. Było to bowiem wojsko bardzo wielkie i mocne.
42 Judas and his army advanced to give battle, and six hundred of the king's army were killed.	42 Juda ze swym wojskiem przybliżył się także, aby rozpocząć bitwę, i z królewskiego wojska padło sześciuset żołnierzy.
43 Eleazar, cal ed Avaran, noticing that one of the elephants was royal y caparisoned and was also tal erthan al the others, and supposing that the king was mounted on it,	43 Eleazar Auaran zauważył, że jedna z bestii ma na sobie królewskie pancerze. Była ona większa od wszystkich innych bestii. Sądził on, że na niej jest król.
44 sacrificed himself to save his people and win an imperishable name.	44 Poświęcił się więc, żeby uratować swój naród, a równocześnie zapewnić sobie wieczną sławę.
45 Boldly charging towards the creature through the thick of the phalanx, dealing death to right and left,so that the enemy scattered on either side at his onslaught,	45 Odważnie i szybko przedostał się do niej przez środek falangi, zadając śmierć na prawo i na lewo, tak że odstępowano od niego na jedną i drugą stronę.
46 he darted in under the elephant, thrust at it from underneath, and kil ed it. The beast collapsed on topof him, and he died on the spot.	46 Wtedy podszedł do słonia, przebił go od spodu i zabił, a słoń padając na ziemię przywalił go. Tak oddał tam życie.
47 The Jews however realising how strong the king was and how ferocious his army, retreated ahead ofthem.	47 Gdy oni zobaczyli siłę królewską i napór jego wojska, wycofali się.
48 The royal army moved up to encounter them outside Jerusalem, and the king began to blockadeJudaea and Mount Zion.	48 Część królewskiego wojska wyszła przeciwko nim w stronę Jerozolimy. Król zaś rozłożył obóz, aby walczyć przeciw Judei i przeciw górze Syjon.
49 He granted peace terms to the people of Beth-Zur, who evacuated the town; it lacked store ofprovisions to withstand a siege, since the land was enjoying a sabbatical year.	49 Z tymi, którzy byli w Bet-Sur, zawarł pokój. Wyszli oni z miasta, bo w kraju był rok szabatowy, a nie mieli dość żywności na to, aby mogli dłużej wytrzymać w zamknięciu.
50 Having occupied Beth-Zur, the king stationed a garrison there to hold it.	50 Król więc zajął Bet-Sur i pozostawił w nim załogę do strzeżenia go.
51 He besieged the sanctuary for a long time, erecting batteries and siege-engines, flame-throwers andballistas, scorpions to discharge arrows, and catapults.	51 Sam zaś rozpoczął oblężenie świątyni, które trwało przez długi czas. Ustawił tam kusze i oblężnicze machiny, mianowicie: balisty do wyrzucania ognia i kamieni, balisty do rzucania strzał i proce.
52 The defenders countered these by constructing their own engines and were thus able to prolong theirresistance.	52 Oni jednak przeciwko ich oblężniczym machinom zrobili swoje machiny wojenne i bronili się przez długi czas.
53 But they had no food in their stores since it was the seventh year, and because those who had takenrefuge in Judaea from the gentiles had eaten up the last of their reserves.	53 W spiżarniach brakowało im jednak żywności, bo był to siódmy rok, a resztę zapasów zjedli ci, których spomiędzy pogańskich narodów przyprowadzono do Judei.
54 Only a few men were left in the Holy Place, owing to the severity of the famine; the rest had dispersed and gone home.	54 W świątyni więc pozostało już tylko niewielu obrońców, bo głód im bardzo dokuczał, i porozchodzili się każdy do swojej rodzinnej miejscowości.
55 Meanwhile Philip, whom King Antiochus before his death had appointed to train his son Antiochus forthe throne,	55 Wtedy Lizjasz dowiedział się, że Filip, którego król Antioch jeszcze za życia ustanowił wychowawcą swego syna Antiocha, aby go nauczyć rządzić królestwem,
56 had returned from Persia and Media with the forces that had accompanied the king, and was planningto seize control of affairs.	56 powrócił z Persji i Medii razem z wojskiem, które było przy królu, i stara się o objęcie władzy.
57 On hearing this, Lysias at once decided to leave, and said to the king, the generals of the army andthe men, 'We are growing weaker every day, we are short of food, and the place we are besieging is welfortified; moreover the affairs of the kingdom demand our attention.	57 Wobec tego Lizjasz pospiesznie dał znak, aby odstąpić od oblężenia. Do króla, do dowódców wojska i do żołnierzy mówił: Codziennie nas ubywa, żywności mamy mało, a miejsce, które oblegamy, jest warowne. Ponadto zaś sprawy królestwa na nas czekają.
58 Let us offer the hand of friendship to these men and make peace with them and with their wholenation.	58 Teraz więc podajmy prawicę tym ludziom, zawrzyjmy pokój z nimi i z całym ich narodem.
59 Let us grant them permission to fol ow their own customs as before, since it is our abolition of thesecustoms that has provoked them into acting like this.'	59 Pozwólmy, niech postępują zgodnie ze swoimi obyczajami, tak jak to robili poprzednio. Rozgniewali się oni bowiem i zrobili to wszystko z powodu tych obyczajów, których myśmy im zakazali.
60 The king and his commanders approved this argument, and he offered the Jews peace terms, whichthey accepted.	60 Słowa te spodobały się królowi i dowódcom. Wysłał poselstwo w sprawie zawarcia pokoju, a oni je przyjęli.
61 The king and the generals ratified the treaty by oath, and the besieged accordingly left the fortress.	61 Gdy król i dowódcy złożyli im zaprzysiężone zapewnienie, wtedy wyszli z twierdzy.
62 The king then entered Mount Zion, but on seeing how impregnable the place was, he broke the oathhe had sworn and gave orders for the encircling wall to be demolished.	62 Król udał się na górę Syjon, a kiedy zobaczył, jak to miejsce zostało umocnione, złamał przysięgę, którą złożył poprzednio, i mur wokoło rozkazał zburzyć.
63 He then hurriedly withdrew, making off for Antioch, where he found Philip already master of the city.Antiochus gave battle and captured the city by force of arms.	63 Potem zaś szybko odjechał i udał się do Antiochii. Zastał tam Filipa panującego nad miastem; pobił go więc i miasto siłą opanował.