1 Kings 20

NEW JERUSALEM	Biblia Tysiąclecia
1 Ben-Hadad king of Aram mustered his whole army -- thirty-two kings were with him, and horses andchariots -- and marched on Samaria, to besiege it and take it by assault.	1 Ben-Hadad, król Aramu, zebrał całe swoje wojsko - a było wraz z nim trzydziestu dwóch królów, jako też konie i rydwany - a następnie nadciągnął, obległ Samarię i natarł na nią.
2 He sent messengers into the city to Ahab king of Israel to tel him, 'Ben-Hadad says this,	2 Niebawem wysłał posłów do króla Izraela, Achaba, do miasta,
3 "Your silver and gold are mine. Your wives and children remain yours." '	3 aby mu oświadczyli: Tak rzekł Ben-Hadad: Twoje srebro i twoje złoto jest moje oraz twoje żony i twoi synowie są moi.
4 The king of Israel replied, 'As you command, my lord king. Myself and al I have are yours.'	4 Na to odpowiedział król Izraela tymi słowami: Według twego słowa, panie mój, królu, twój jestem ja i wszystko, co moje.
5 The messengers came again, this time they said, 'Ben-Hadad says this, "I have already sent you anorder to hand over your silver and your gold, your wives and your children;	5 Potem posłowie ci wrócili i powiedzieli: Tak kazał powiedzieć Ben-Hadad: Wobec tego, że posłałem do ciebie, aby powiedziano: Twoje srebro i twoje złoto oraz twoje żony i twoich synów mnie wydasz,
6 but I swear, this time tomorrow, I shal send my servants to ransack your house and your servants'houses and lay hands on everything that they value and take it away." '	6 to nieodwołalnie jutro poślę do ciebie moje sługi, aby przeszukali twój dom i domy twoich sług, a wszystko, co im się spodoba, mają przejmować w swoje ręce i muszą zabierać.
7 The king of Israel summoned al the elders of the country and said, 'You can see clearly how this manintends to ruin us. He has already demanded my wives and my children, although I have not refused him mysilver and gold.'	7 Wtedy król izraelski zwołał całą starszyznę kraju i rzekł: Zrozumiejcież i zauważcie, że on ma złe zamiary. Kiedy przysłał do mnie po moje żony i po moich synów oraz po moje srebro i złoto, to mu nie odmówiłem.
8 Al the elders and all the people said, 'Take no notice. Do not consent.'	8 Wtedy cała starszyzna i cały lud powiedzieli mu: Nie słuchaj i nie zgadzaj się!
9 So he gave this answer to Ben-Hadad's messengers, 'Say to my lord the king, "Al you first required ofyour servant I wil do, but this I cannot do." ' And the messengers went back with the answer.	9 Rzekł więc do posłów Ben-Hadada: Powiedzcie memu panu, królowi: Wszystko, co początkowo poleciłeś twemu słudze, uczynię, ale tej rzeczy nie będę mógł zrobić. Posłowie zaraz poszli i zanieśli odpowiedź.
10 Ben-Hadad then sent him the following message, 'May the gods bring unnameable ills on me andworse il s too, if there is enough dust in Samaria for each of my fol owers to have a handful!'	10 Ben-Hadad znowu posyłając do niego, rzekł: Niechaj bogowie to mi uczynią i tamto dorzucą, jeśli starczy gruzu Samarii dla garści wszystkich ludzi, których mam pod sobą.
11 But the king of Israel returned this answer, 'Say: the man who puts on his armour is not the one toboast, but the man who takes it off.'	11 Król izraelski, odpowiadając na to, rzekł: Powiedzcie: Przypasujący broń niech się nie chwali, jak odpasujący.
12 When Ben-Hadad heard this message -- he was under the awnings drinking with the kings -- he gaveorders to his servants, 'Take up position!' And they took up their positions against the city.	12 [Ben-Hadad] słuchał tego sprawozdania, kiedy pił sam i królowie w namiotach. Wówczas powiedział swoim poddanym: Stańcie w szyku! Więc stanęli w szyku przeciw miastu.
13 A prophet then arrived, looking for Ahab king of Israel. 'Yahweh says this,' he said. ' "You have seenthis huge army? This very day I shal deliver it into your hands, and you will know that I am Yahweh." '	13 A oto pewien prorok podszedł do Achaba, króla izraelskiego, i rzekł: Tak mówi Pan: Czyś nie widział całego tego wielkiego mnóstwa? Oto Ja dam je dziś w twoje ręce, a przez to poznasz, że Ja jestem Panem.
14 'By whose means?' Ahab asked. The prophet replied, 'Yahweh says this, "By means of the guards ofthe district governors." ' 'Who wil co-ordinate the attack?' Ahab asked. 'You will,' the prophet replied.	14 Wtedy Achab zapytał: Przez kogo? Odrzekł: Tak mówi Pan: Przez drużyny naczelników krajowych. Achab ponownie zapytał: Kto rozpocznie bitwę? Odpowiedział: Ty!
15 So Ahab inspected the guards of the district governors: there were two hundred and thirty-two. Afterthese he reviewed the army, all the Israelites: there were seven thousand.	15 Dokonał więc przeglądu drużyn naczelników krajowych. Zebrało się ich dwustu trzydziestu dwóch. Po nich dokonał przeglądu całego ludu, wszystkich zbrojnych Izraelitów. [Było ich] siedem tysięcy.
16 They made a sortie at midday, when Ben-Hadad was drinking himself senseless under the awnings,he and the thirty-two kings who were al ies.	16 Wkrótce wyszli w południe, kiedy Ben-Hadad oddawał się pijaństwu w namiotach, a z nim trzydziestu dwóch wspomagających go królów.
17 The guards of the district governors led the sortie. A report was made to Ben-Hadad: 'Some menhave come out of Samaria.'	17 Najpierw wyszły drużyny naczelników krajowych. Wtedy posłano do Ben-Hadada i zawiadomiono go, mówiąc: Wyszli ludzie z Samarii.
18 He said, 'If they have come out for peace, take them alive; if they have come out for war, take themalive too.'	18 A on rzekł: Czy wyszli w zamiarach pokojowych, czy też wyszli walczyć, bierzcie ich żywcem!
19 So they made a sortie from the city, the district governors' guards and behind them the army,	19 A tymi, którzy wyszli z miasta, były drużyny naczelników krajowych i wojsko za nimi.
20 and each struck down his man. Aram took to flight and Israel pursued; Ben-Hadad king of Aramescaped on horseback.	20 Każdy pokonał swego przeciwnika. Dlatego Aramejczycy uciekli, a Izraelici ich gonili. Ben-Hadad, król syryjski, też ratował się ucieczką na koniu razem z jezdnymi.
21 The king of Israel then advanced, capturing horses and chariots and inflicting a great defeat on Aram.	21 Wyszedł też król izraelski i zabrał konie oraz rydwany. Zadał więc Aramowi wielką klęskę.
22 The prophet then went to the king of Israel and said, 'Now is the time to be resolute and think careful yabout what you should do, for at the turn of the year the king of Aram wil march against you.'	22 Ponownie podszedł ów prorok do króla izraelskiego i rzekł do niego: Idź! Nabierz odwagi i zastanów się oraz przewiduj, co powinieneś uczynić, bo po upływie roku król Aramu napadnie na ciebie.
23 The servants of the king of Aram said to him, 'Their gods are gods of the mountains; that is why theyhave proved stronger than we are. But if we fight them on level ground, we shal certainly beat them.	23 Również i słudzy króla Aramu rzekli do niego: Ich bogowie są bogami gór. Dlatego nas pokonali. Natomiast walczmy z nimi na równinie, wtedy na pewno my ich pokonamy!
24 This is what you must do: remove all these kings from their commands and appoint professionalsoldiers in their place.	24 Więc tak zrób: Usuń każdego z królów z jego stanowiska, a zamiast nich ustanów namiestników.
25 You, for your part, must recruit an army as large as the one which deserted you, with as many horsesand as many chariots; then if we fight them on level ground, we shal certainly beat them.' He listened to theiradvice and acted accordingly.	25 Ty zaś musisz wystawić nowe wojsko, takie jak to, które ci poległo; również konie jak tamte konie oraz rydwany jak tamte rydwany. A potem walczmy z nimi na równinie, to na pewno ich pokonamy. Posłuchał ich głosu i tak zrobił.
26 At the turn of the year, Ben-Hadad mustered the Aramaeans and marched on Aphek to fight Israel.	26 Po upływie roku rzeczywiście Ben-Hadad dokonał przeglądu Aramejczyków i nadciągnął do Afek na bitwę z Izraelem.
27 The Israelites were already mobilised and provisioned, and marched out to meet them. Encampedopposite them, the Israelites looked like two herds of goats, whereas the Aramaeans fil ed the countryside.	27 Dokonawszy też przeglądu, Izraelici zaopatrzeni w żywność wyruszyli naprzeciw nim. I rozłożyli się obozem Izraelici przed nimi jak dwa stadka kóz, Aramejczycy zaś zapełnili okolicę.
28 The man of God then went to the king of Israel and said, 'Yahweh says this, "Since Aram has saidthat Yahweh is a god of the mountains and not a god of the plains, I shall put the whole of this huge army intoyour power, and you will know that I am Yahweh." '	28 Wtedy zbliżył się do króla izraelskiego mąż Boży i rzekł: Tak mówi Pan: Ponieważ Aramejczycy powiedzieli: Pan, Bóg Izraela, jest Bogiem gór, a nie jest On Bogiem równin, dam całe to wielkie mnóstwo w twoje ręce, abyście wiedzieli, że Ja jestem Panem.
29 For seven days they were encamped opposite each other. On the seventh day battle was joined andthe Israelites slaughtered the Aramaeans, a hundred thousand foot soldiers in one day.	29 Siedem dni obozowali jedni naprzeciw drugich. Dopiero siódmego dnia doszło do bitwy, a wówczas Izraelici pobili jednego dnia sto tysięcy pieszych Aramjeczyków.
30 The rest fled to Aphek, into the citadel, but the city walls collapsed on twenty-seven thousand of thesurvivors. Now Ben-Hadad had fled and taken refuge in an inner room inside the citadel.	30 Kiedy pozostali uciekli do Afek, do miasta, wtedy zwalił się mur na dwadzieścia siedem tysięcy pozostałych ludzi. Ben-Hadad też uciekł i w mieście chodził z ukrycia w ukrycie.
31 'Look,' his servants said to him, 'we have heard that the kings of Israel are faithful and kind kings. Letus put sackcloth round our waists and cords round our heads and go out to the king of Israel; perhaps he wilspare your life.'	31 Jego słudzy powiedzieli mu: Racz zauważyć! Słyszeliśmy, że królowie rodu Izraela są łaskawymi królami. Pozwól, że opaszemy worami nasze biodra, a powrozami nasze szyje. Potem pójdziemy do króla izraelskiego, może zostawi nas przy życiu.
32 So they wrapped sackcloth round their waists and put cords round their heads and went to the king ofIsrael, and said, 'Your servant Ben-Hadad says, "Spare my life." '	32 Opasali więc worami biodra, a powrozami szyje, i przyszedłszy do króla izraelskiego, powiedzieli: Twój sługa Ben-Hadad mówi: Proszę, daruj mi życie! A on odpowiedział: Czy jeszcze żyje? On jest moim bratem.
33 'So he is stil alive?' he replied. 'He is my brother.' The men took this for a good omen and quicklyseized on his words. 'Yes,' they said, 'Ben-Hadad is your brother.' Ahab said, 'Go and fetch him.' Then Ben-Hadad came out to him and Ahab made him get up into his chariot.	33 Ludzie ci, wziąwszy to za dobry znak, skwapliwie podchwycili go za słowo i powiedzieli: Ben-Hadad bratem twoim! On zaś rozkazał: Idźcie i przyprowadźcie go! Wkrótce Ben-Hadad wyszedł do niego. Wtedy go przyprowadzili do niego na rydwan.
34 Ben-Hadad said, 'I shall restore the towns which my father took from your father and you may set upa trading quarter for yourself in Damascus as my father did in Samaria.' 'With a treaty,' Ahab said, 'I shall set youfree.' Granting him a treaty, Ahab let him go.	34 Potem [Ben-Hadad] do niego powiedział: Te miasta, które mój ojciec zabrał twemu ojcu, zwrócę ci. Ponadto będziesz mógł urządzić sobie bazary w Damaszku, jak urządził sobie mój ojciec w Samarii. Mnie zaś na podstawie przymierza uwolnisz. Następnie [Achab] zawarł z nim przymierze i wtedy go uwolnił.
35 At Yahweh's command a member of the brotherhood of prophets said to a companion of his, 'Strikeme,' but the man refused to strike him.	35 Pewien człowiek spośród uczniów prorockich rzekł, z rozkazu Pana, do swego współtowarzysza: Uderzże mnie! Ale ów człowiek nie chciał go uderzyć.
36 So he said to him, 'Since you have disobeyed Yahweh's order, the very moment you leave me a lionwil kill you.' And no sooner had he left him than he met a lion, which killed him.	36 Wówczas mu rzekł: Ponieważ nie posłuchałeś głosu Pana, oto skoro tylko odejdziesz ode mnie, napadnie na ciebie lew! Kiedy odszedł od niego, lew upatrzył go sobie i zabił go.
37 The prophet then went to find another man and said, 'Strike me,' and the man struck him andwounded him.	37 [ów człowiek] znalazł sobie innego człowieka i rzekł: Uderzże mnie! Wtedy ten człowiek wymierzył mu taki cios, że go zranił.
38 The prophet then went and stood waiting for the king on the road, disguising himself with a bandageover his eyes.	38 A ów prorok poszedł i stanąwszy królowi izraelskiemu na drodze, nie dał się poznać, dzięki przepasce na oczach.
39 As the king passed, he cal ed out to him, 'Your servant was making his way to where the fight wasthickest when someone left the fighting to bring a man to me, and said, "Guard this man; if he is found missing,your life wil pay for his, or else you wil have to pay one talent of silver."	39 A kiedy król go mijał, wtedy on zawołał do króla i rzekł: Twój sługa wszedł w wir walki i oto jakiś człowiek oddalił się i przyprowadziwszy kogoś do mnie, powiedział: Pilnuj tego człowieka. Jeśliby go zabrakło, to będziesz musiał za jego życie oddać twoje życie albo będziesz musiał zapłacić talent srebra.
40 But your servant was busy with one thing and another, the man disappeared.' The king of Israel said,'That is your sentence then. You have pronounced it yourself.'	40 I właśnie zdarzyło się, że kiedy twój sługa rozglądał się tu i tam, wówczas [pilnowany] znikł. Król izraelski wówczas mu powiedział: Taki niech będzie na ciebie wyrok, ty sam rozstrzygnąłeś.
41 At this the man quickly pul ed off the bandage over his eyes, and the king of Israel recognised him asone of the prophets.	41 A on szybko odsunął opaskę ze swoich oczu. Dopiero wtedy król izraelski spostrzegł, że to jest jeden z proroków.
42 He said to the king, 'Yahweh says this, "Since you have let the man escape who was under my curseof destruction, your life wil pay for his, your people for his people." '	42 Wówczas powiedział mu: Tak mówi Pan: Za to, że wypuściłeś ze swojej ręki człowieka, który podlega mojej klątwie, będziesz musiał za jego życie oddać twoje życie i twój lud za jego lud.
43 And the king of Israel went home, gloomy and out of temper, back to Samaria.	43 Król izraelski odjechał więc niezadowolony i rozgniewany. Niebawem przyjechał do Samarii.