1 Maccabees 1

DOUAI-RHEIMS	Biblia Tysiąclecia
1 Now it came to pass, after that Alexander the son of Philip the Macedonian, who first reigned in Greece, coming out of the land of Cethim, had overthrown Darius king of the Persians and Medes:	1 Aleksander, syn Filipa Macedońskiego, wyruszył z kraju Kittim i po zwycięskich walkach pokonał Dariusza, króla Persów i Medów, i w jego miejsce objął panowanie najpierw nad Helladą.
2 He fought many battles, and took the strong holds of all, and slew the kings of the earth:	2 Prowadził on wiele wojen: zdobył wiele umocnionych miejscowości i wytracił królów rządzących na swych ziemiach.
3 And he went through even to the ends of the earth, and took the spoils of many nations: and the earth was quiet before him.	3 Przeszedł on aż na krańce świata, a nabrał łupów od wielu narodów. Cała ziemia przed nim zamilkła, jego zaś serce wbiło się w pychę.
4 And he gathered a power, and a very strong army: and his heart was exalted and lifted up.	4 Zebrał bowiem bardzo liczne wojsko i rządził państwami, narodami i ich władcami tak, że płacili mu daniny.
5 And he subdued countries of nations, and princes: and they became tributaries to him.	5 Potem jednak padł na łoże i uświadomił sobie, że będzie musiał umrzeć.
6 And after these things, he fell down upon his bed, and knew that he should die.	6 Przywołał więc najdostojniejszych swoich wodzów, tych, którzy od młodości z nim razem byli wychowani, i jeszcze za życia rozdzielił swoje królestwo pomiędzy nich.
7 And he called his servants the nobles that were brought up with him from his youth: and he divided his kingdom among them, while he was yet alive.	7 Aleksander zmarł po dwunastoletnim panowaniu,
8 And Alexander reigned twelve years, and he died.	8 a jego wodzowie objęli władzę, każdy nad swoim działem.
9 And his servants made themselves kings every one in his place:	9 Po jego śmierci wszyscy włożyli sobie na głowy diademy królewskie - po nich zaś ich synowie przez wiele lat - i dokonali wiele złego na ziemi.
10 And they all put crowns upon themselves after his death, and their sons after them many years, and evils were multiplied in the earth.	10 Spomiędzy nich wyszedł korzeń wszelkiego grzechu - Antioch Epifanes, syn króla Antiocha. Przebywał on w Rzymie jako zakładnik, zaczął panować w sto trzydziestym siódmym roku panowania greckiego.
11 And there came out of them a wicked root, Antiochus the Illustrious, the son of king Antiochus, who had been a hostage at Rome: and he reigned in the hundred and thirty-seventh year of the kingdom of the Greeks.	11 W tym to czasie wystąpili spośród Izraela synowie wiarołomni, którzy podburzyli wielu ludzi, mówiąc: Pójdźmy zawrzeć przymierze z narodami, które mieszkają wokoło nas. Wiele złego bowiem spotkało nas od tego czasu, kiedyśmy się od nich oddalili.
12 In those days there went out of Israel wicked men, and they persuaded many, saying: Let us go, and make a covenant with the heathens that are round about us: for since we departed from them, many evils have befallen us.	12 Słowa te w ich mniemaniu uchodziły za dobre.
13 And the word seemed good in their eyes.	13 Niektórzy zaś spomiędzy ludu zapalili się do tej sprawy i udali się do króla, a on dał im władzę, żeby wprowadzili pogańskie obyczaje.
14 And some of the people determined to do this, and went to the king: and he gave them license to do after the ordinances of the heathens.	14 W Jerozolimie więc wybudowali gimnazjum według pogańskich zwyczajów.
15 And they built a place of exercise in Jerusalem, according to the laws of the nations:	15 Pozbyli się też znaku obrzezania i odpadli od świętego przymierza. Sprzęgli się też z poganami i zaprzedali się im, aby robić to, co złe.
16 And they made themselves prepuces, and departed from the holy covenant, and joined themselves to the heathens, and were sold to do evil.	16 Kiedy Antioch opanował królestwo, uznał, że może rozciągnąć swoją władzę na ziemię egipską i że w ten sposób będzie królem nad dwoma państwami.
17 And the kingdom was established before Antiochus, and he had a mind to reign over the land of Egypt, that he might reign over two kingdoms.	17 Wkroczył więc do Egiptu z wielkim wojskiem i rydwanami, słoniami, konnicą i silną flotą
18 And he entered into Egypt with a great multitude, with chariots and elephants, and horsemen, and a great number of ships:	18 i prowadził wojnę przeciwko Ptolemeuszowi, królowi Egiptu. Ptolemeusz wycofał się przed nim i uciekł, a padło wielu zabitych.
19 And he made war against Ptolemee king of Egypt, but Ptolemee was afraid at his presence, and fled, and many were wounded unto death.	19 W Egipcie zdobyli obronne miasta, i zabrał Antioch łupy zdobyte w ziemi egipskiej.
20 And he took the strong cities in the land of Egypt: and he took the spoils of the land of Egypt.	20 Po zwycięstwie nad Egiptem w sto czterdziestym trzecim roku Antioch wycofał się i z wielkim wojskiem wyruszył przeciw Izraelowi i przeciwko Jerozolimie.
21 And after Antiochus had ravaged Egypt in the hundred and forty-third year, he returned and went up against Israel.	21 W swojej pysze wtargnął do świątyni i zabrał złoty ołtarz i świecznik razem z tym wszystkim, co do niego należało,
22 And he went up to Jerusalem with a great multitude.	22 stół pokładny, naczynia do ofiar płynnych, czasze, złote kadzielnice, zasłonę, wieńce, złote ozdoby świątynnej fasady - i wszystko połamał.
23 And he proudly entered into the sanctuary, and took away the golden altar, and the candlestick of light, and all the vessels thereof, and the table of proposition, and the pouring vessels, and the vials, and the little mortars of gold, and the veil, and the crowns, and the golden ornament that was before the temple: and he broke them all in pieces.	23 Zabrał srebro, złoto i kosztowne naczynia; zabrał też ukryte skarby, które odnalazł.
24 And he took the silver and gold, and the precious vessels: and he took the hidden treasures which he found: and when he had taken all away he departed into his own country.	24 Zabrawszy to wszystko, odszedł do swojego kraju, a w Jerozolimie uczynił rzeź i przemawiał z ogromną pychą.
25 And he made a great slaughter of men, and spoke very proudly.	25 Na Izraela zaś spadła głęboka żałoba po wszystkich ich siedzibach;
26 And there was great mourning in Israel, and in every place where they were.	26 narzekali przełożeni i starsi, dziewczęta i młodzieńcy opadli z sił, a piękność niewiast zniknęła.
27 And the princes, and the ancients mourned, and the virgins and the young men were made feeble, and the beauty of the women was changed.	27 Każdy małżonek począł lamentować, i płakała ta, która siedziała na małżeńskim łożu.
28 Every bridegroom took up lamentation: and the bride that set in the marriage bed, mourned:	28 Ziemia wzruszyła się nad tymi, którzy na niej mieszkali, a cały dom Jakuba okrył się wstydem.
29 And the land was moved for the inhabitants thereof, and all the house of Jacob was covered with confusion.	29 Po dwóch latach król posłał do miast judzkich przełożonego nad Mizyjczykami, a on przybył do Jerozolimy w otoczeniu licznego wojska.
30 And after two full years the king sent the chief collector of his tributes to the cities of Juda, and he came to Jerusalem with a great multitude.	30 W zdradliwy sposób zapewniał ich o pokoju, a oni mu uwierzyli. Wtedy nagle napadł na miasto, zadał im wielką klęskę i spomiędzy Izraela zginęło wielu ludzi.
31 And he spoke to them peaceable words in deceit: and they believed him.	31 Zabrał łupy zdobyte w mieście, potem zaś miasto spalił, a domy jego i otaczające je mury porozwalał.
32 And he fell upon the city suddenly, and struck it with a great slaughter, and destroyed much people in Israel.	32 Kobiety i dzieci wzięli do niewoli, bydło zaś sobie przywłaszczyli.
33 And he took the spoils of the city, and burnt it with fire, and threw down the houses thereof, and the walls thereof round about:	33 Miasto Dawidowe otoczyli wysokim i mocnym murem i obronnymi wieżami, tak że stało się ono dla nich warownią.
34 And they took the women captive, and the children, and the cattle they possessed.	34 Tam osadzili grzeszny naród, ludzi wiarołomnych, a ci się tam obwarowali.
35 And they built the city of David with a great and strong wall, and with strong towers, and made it a fortress for them:	35 I nagromadzili sobie broni i żywności, i złożyli tam łupy zdobyte w Jerozolimie, i stali się groźną matnią.
36 And they placed there a sinful nation, wicked men, and they fortified themselves therein: and they stored up armour, and victuals, and gathered together the spoils of Jerusalem;	36 Zamek stał się dla świątyni zasadzką i złośliwym przeciwnikiem Izraela - bez przerwy.
37 And laid them up there: and they became a great snare.	37 Wokoło świątyni wylali krew niewinną i samą świątynię zbezcześcili.
38 And this was a place to lie in wait against the sanctuary, and an evil devil in Israel.	38 To przez nich pouciekali mieszkańcy Jeruzalem i stało się ono siedzibą cudzoziemców, dla własnych obywateli stało się obcym miastem i własne dzieci musiały je opuścić.
39 And they shed innocent blood round about the sanctuary, and defiled the holy place.	39 Świątynia spustoszona, jak gdyby pustynia, uroczystości przemieniły się w płacz, szabaty jej stały się pośmiewiskiem, a cześć jej wniwecz się obróciła.
40 And the inhabitants of Jerusalem fled away by reason of them, and the city was made the habitation to strangers, and she became a stranger to her own seed, and her children forsook her.	40 Jak wielka chwała kiedyś, tak wielkie teraz stało się jej upokorzenie: wielkość jej w żałobę się przemieniła.
41 Her sanctuary was desolate like a wilderness, her festival days were turned into mourning, her sabbaths into reproach, her honours were brought to nothing.	41 Król wydał dekret dla całego państwa: Wszyscy mają być jednym narodem
42 Her dishonour was increased according to her glory, and her excellency was turned into mourning.	42 i niech każdy zarzuci swoje obyczaje. Wszystkie narody przyjęły ten rozkaz królewski,
43 And king Antiochus wrote to all his kingdom, that all the people should be one: and every one should leave his own law.	43 a nawet wielu Izraelitom spodobał się ten kult przez niego nakazany. Składali więc ofiary bożkom i znieważali szabat.
44 And all nations consented according to the word of king Antiochus.	44 Król posłał swoich wysłańców do Jerozolimy i do miast judzkich z pisemnym poleceniem, żeby postępowały według obyczajów, które dla kraju były obce;
45 And many of Israel consented to his service, and they sacrificed to idols, and profaned the sabbath.	45 żeby w świątyni zaprzestano składać całopalenia, ofiary krwawe, a także ofiary płynne; żeby znieważano szabat i święta
46 And the king sent letters by the hands of messengers to Jerusalem, and to all the cities of Juda: that they should follow the law of the nations of the earth,	46 i żeby zbezczeszczono świątynię i świętych,
47 And should forbid holocausts and sacrifices, and atonements to be made in the temple of God.	47 żeby natomiast sporządzono ołtarze, święte gaje i posągi bożków oraz składano na ofiarę mięso świń i innych nieczystych zwierząt;
48 And should prohibit the sabbath, and the festival days, to be celebrated.	48 żeby synów swoich pozostawiali bez obrzezania i żeby dusze swoje brukali wszystkim, co jest nieczyste i światowe.
49 And he commanded the holy places to be profaned, and the holy people of Israel.	49 W ten sposób mieli zapomnieć o Prawie i zarzucić wszystkie jego nakazy.
50 And he commanded altars to be built, and temples, and idols, and swine's flesh to be immolated, and unclean beasts.	50 Kto by zaś nie postąpił zgodnie z królewskim rozporządzeniem, miał być ukarany śmiercią.
51 And that they should leave their children uncircumcised, and let their souls be defiled with all uncleannesses, and abominations, to the end that they should forget the law, and should change all the justifications of God.	51 Podobne do tego rozkazu pismo wystosował do całego swego królestwa, a nadto nad całym narodem ustanowił nadzorców. Miastom zaś judzkim polecił, aby jedno po drugim składało ofiary bogom.
52 And that whosoever would not do according to the word of king Antiochus should be put to death.	52 Spomiędzy narodu wielu przyłączyło się do nich - mianowicie ci wszyscy, którzy odpadli od Prawa. Oni to wiele złego dokonali w kraju
53 According to all these words he wrote to his whole kingdom, and he appointed rulers over the people that should force them to do these things.	53 i byli powodem tego, że Izraelici musieli się kryć i chować w miejscach dostępnych tylko dla zbiegów.
54 And they commanded the cities of Juda to sacrifice.	54 W dniu piętnastym miesiąca Kislew sto czterdziestego piątego roku na ołtarzu całopalenia wybudowano "ohydę spustoszenia", a w okolicznych miastach judzkich pobudowano także ołtarze -
55 Then many of the people were gathered to them that had forsaken the law of the Lord: and they committed evils in the land:	55 ofiary kadzielne składano nawet przed drzwiami domów i na ulicach.
56 And they drove away the people of Israel into lurking holes, and into the secret places of fugitives.	56 Księgi Prawa, które znaleziono, darto w strzępy i palono ogniem.
57 On the fifteenth day of the month Casleu, in the hundred and forty-fifth year, king Antiochus set up the abominable idol of desolation upon the altar of God, and they built altars throughout all the cities of Juda round about:	57 Wyrok królewski pozbawiał życia tego, u kogo gdziekolwiek znalazła się Księga Przymierza albo jeżeli ktoś postępował zgodnie z nakazami Prawa.
58 And they burnt incense, and sacrificed at the doors of the houses, and in the streets.	58 Tak z miesiąca na miesiąc stosowano przemoc przeciw Izraelowi, przeciwko każdemu, kogokolwiek udało im się pochwycić w miastach.
59 And they cut in pieces, and burnt with fire the books of the law of God:	59 Dnia dwunastego piątego miesiąca Kislew składano ofiary na ołtarzu, który wzniesiono na ołtarzu całopalenia.
60 And every one with whom the books of the testament of the Lord were found, and whosoever observed the law of the Lord, they put to death, according to the edict of the king.	60 Wtedy to na mocy królewskiego dekretu wymordowano kobiety, które obrzezały swoje dzieci.
61 Thus by their power did they deal with the people of Israel, that were found in the cities month after month.	61 I powieszono im niemowlęta na szyjach. A także zabito domowników i tych, którzy dokonywali na nich obrzezania.
62 And on the five and twentieth day of the month they sacrificed upon the altar of the idol that was over against the altar of God.	62 Wielu jednak spomiędzy Izraelitów postanowiło sobie i mocno trzymało się swego postanowienia, że nie będą jeść nieczystych pokarmów.
63 Now the women that circumcised their children, were slain according to the commandment of king Antiochus.	63 Woleli raczej umrzeć, aniżeli skalać się pokarmem i zbezcześcić święte przymierze. Oddali też swoje życie.
64 And they hanged the children about their necks in all their houses: and those that had circumcised them, they put to death.	64 Wielki gniew Boży strasznie zaciążył nad Izraelem.
65 And many of the people of Israel determined with themselves, that they would not eat unclean things: and they chose rather to die than to be defiled with unclean meats.
66 And they would not break the holy law of God, and they were put to death:
67 And there was very great wrath upon the people.