1 Kings 20

NEW AMERICAN BIBLE	Biblia Tysiąclecia
1 Ben-hadad, king of Aram, gathered all his forces, and accompanied by thirty-two kings with horses and chariotry, proceeded to invest and attack Samaria.	1 Ben-Hadad, król Aramu, zebrał całe swoje wojsko - a było wraz z nim trzydziestu dwóch królów, jako też konie i rydwany - a następnie nadciągnął, obległ Samarię i natarł na nią.
2 He sent couriers to Ahab, king of Israel, within the city,	2 Niebawem wysłał posłów do króla Izraela, Achaba, do miasta,
3 and said to him, "This is Ben-hadad's message: 'Your silver and gold are mine, and your wives and your promising sons are mine.'"	3 aby mu oświadczyli: Tak rzekł Ben-Hadad: Twoje srebro i twoje złoto jest moje oraz twoje żony i twoi synowie są moi.
4 The king of Israel answered, "As you say, my lord king, I and all I have are yours."	4 Na to odpowiedział król Izraela tymi słowami: Według twego słowa, panie mój, królu, twój jestem ja i wszystko, co moje.
5 But the couriers came again and said, "This is Ben-hadad's message: 'I sent you word to give me your silver and gold, your wives and your sons.	5 Potem posłowie ci wrócili i powiedzieli: Tak kazał powiedzieć Ben-Hadad: Wobec tego, że posłałem do ciebie, aby powiedziano: Twoje srebro i twoje złoto oraz twoje żony i twoich synów mnie wydasz,
6 Now, however, at this time tomorrow I will send my servants to you, and they shall ransack your house and the houses of your servants. They shall seize and take away whatever they consider valuable.'"	6 to nieodwołalnie jutro poślę do ciebie moje sługi, aby przeszukali twój dom i domy twoich sług, a wszystko, co im się spodoba, mają przejmować w swoje ręce i muszą zabierać.
7 The king of Israel then summoned all the elders of the land and said: "Understand clearly that this man wants to ruin us. When he sent to me for my wives and sons, my silver and my gold, I did not refuse him."	7 Wtedy król izraelski zwołał całą starszyznę kraju i rzekł: Zrozumiejcież i zauważcie, że on ma złe zamiary. Kiedy przysłał do mnie po moje żony i po moich synów oraz po moje srebro i złoto, to mu nie odmówiłem.
8 All the elders and all the people said to him, "Do not listen. Do not give in."	8 Wtedy cała starszyzna i cały lud powiedzieli mu: Nie słuchaj i nie zgadzaj się!
9 Accordingly he directed the couriers of Ben-hadad, "Say to my lord the king, 'I will do all that you demanded of your servant the first time. But this I cannot do.'" The couriers left and reported this.	9 Rzekł więc do posłów Ben-Hadada: Powiedzcie memu panu, królowi: Wszystko, co początkowo poleciłeś twemu słudze, uczynię, ale tej rzeczy nie będę mógł zrobić. Posłowie zaraz poszli i zanieśli odpowiedź.
10 Ben-hadad then sent him the message, "May the gods do thus and so to me if there is enough dust in Samaria to make handfuls for all my followers."	10 Ben-Hadad znowu posyłając do niego, rzekł: Niechaj bogowie to mi uczynią i tamto dorzucą, jeśli starczy gruzu Samarii dla garści wszystkich ludzi, których mam pod sobą.
11 The king of Israel replied, "Tell him, 'It is not for the man who is buckling his armor to boast as though he were taking it off.'"	11 Król izraelski, odpowiadając na to, rzekł: Powiedzcie: Przypasujący broń niech się nie chwali, jak odpasujący.
12 Ben-hadad was drinking in the pavilions with the kings when he heard this reply. "Prepare the assault," he commanded his servants; and they made ready to storm the city.	12 [Ben-Hadad] słuchał tego sprawozdania, kiedy pił sam i królowie w namiotach. Wówczas powiedział swoim poddanym: Stańcie w szyku! Więc stanęli w szyku przeciw miastu.
13 Then a prophet came up to Ahab, king of Israel and said: "The LORD says, 'Do you see all this huge army? When I deliver it up to you today, you will know that I am the LORD.'"	13 A oto pewien prorok podszedł do Achaba, króla izraelskiego, i rzekł: Tak mówi Pan: Czyś nie widział całego tego wielkiego mnóstwa? Oto Ja dam je dziś w twoje ręce, a przez to poznasz, że Ja jestem Panem.
14 But Ahab asked, "Through whom will it be delivered up?" He answered, "The LORD says, 'Through the retainers of the governors of the provinces.'" Then Ahab asked, "Who is to attack?" He replied, "You are."	14 Wtedy Achab zapytał: Przez kogo? Odrzekł: Tak mówi Pan: Przez drużyny naczelników krajowych. Achab ponownie zapytał: Kto rozpocznie bitwę? Odpowiedział: Ty!
15 So Ahab called up the retainers of the governors of the provinces, two hundred thirty-two of them. Behind them he mustered all the Israelite soldiery, who numbered seven thousand.	15 Dokonał więc przeglądu drużyn naczelników krajowych. Zebrało się ich dwustu trzydziestu dwóch. Po nich dokonał przeglądu całego ludu, wszystkich zbrojnych Izraelitów. [Było ich] siedem tysięcy.
16 They marched out at noon, while Ben-hadad was drinking heavily in the pavilions with the thirty-two kings who were his allies.	16 Wkrótce wyszli w południe, kiedy Ben-Hadad oddawał się pijaństwu w namiotach, a z nim trzydziestu dwóch wspomagających go królów.
17 When the retainers of the governors of the provinces marched out first, Ben-hadad received word that some men had marched out of Samaria.	17 Najpierw wyszły drużyny naczelników krajowych. Wtedy posłano do Ben-Hadada i zawiadomiono go, mówiąc: Wyszli ludzie z Samarii.
18 He answered, "Whether they have come out for peace or for war, in any case take them alive."	18 A on rzekł: Czy wyszli w zamiarach pokojowych, czy też wyszli walczyć, bierzcie ich żywcem!
19 But when these had come out of the city-the soldiers of the governors of the provinces with the army following them--	19 A tymi, którzy wyszli z miasta, były drużyny naczelników krajowych i wojsko za nimi.
20 each of them struck down his man. The Arameans fled with Israel pursuing them, while Ben-hadad, king of Aram, escaped on a chariot steed.	20 Każdy pokonał swego przeciwnika. Dlatego Aramejczycy uciekli, a Izraelici ich gonili. Ben-Hadad, król syryjski, też ratował się ucieczką na koniu razem z jezdnymi.
21 The king of Israel went out, took the horses and chariots, and inflicted a severe defeat on Aram.	21 Wyszedł też król izraelski i zabrał konie oraz rydwany. Zadał więc Aramowi wielką klęskę.
22 Then the prophet went up to the king of Israel and said to him: "Go, regroup your forces. Mark well what you do, for at the beginning of the year the king of Aram will attack you."	22 Ponownie podszedł ów prorok do króla izraelskiego i rzekł do niego: Idź! Nabierz odwagi i zastanów się oraz przewiduj, co powinieneś uczynić, bo po upływie roku król Aramu napadnie na ciebie.
23 On the other hand, the servants of the king of Aram said to him: "Their gods are gods of mountains. That is why they defeated us. But if we fight them on level ground, we shall be sure to defeat them.	23 Również i słudzy króla Aramu rzekli do niego: Ich bogowie są bogami gór. Dlatego nas pokonali. Natomiast walczmy z nimi na równinie, wtedy na pewno my ich pokonamy!
24 This is what you must do: Take the kings from their posts and put prefects in their places.	24 Więc tak zrób: Usuń każdego z królów z jego stanowiska, a zamiast nich ustanów namiestników.
25 Mobilize an army as large as the army that has deserted you, horse for horse, chariot for chariot. Let us fight them on level ground, and we shall surely defeat them." He took their advice and did this.	25 Ty zaś musisz wystawić nowe wojsko, takie jak to, które ci poległo; również konie jak tamte konie oraz rydwany jak tamte rydwany. A potem walczmy z nimi na równinie, to na pewno ich pokonamy. Posłuchał ich głosu i tak zrobił.
26 At the beginning of the year, Ben-hadad mobilized Aram and went up to Aphek to fight against Israel.	26 Po upływie roku rzeczywiście Ben-Hadad dokonał przeglądu Aramejczyków i nadciągnął do Afek na bitwę z Izraelem.
27 The Israelites, too, were called to arms and supplied with provisions; then they went out to engage the foe. The Israelites, encamped opposite them, seemed like a couple of small flocks of goats, while Aram covered the countryside.	27 Dokonawszy też przeglądu, Izraelici zaopatrzeni w żywność wyruszyli naprzeciw nim. I rozłożyli się obozem Izraelici przed nimi jak dwa stadka kóz, Aramejczycy zaś zapełnili okolicę.
28 A man of God came up and said to the king of Israel: "The LORD says, 'Because Aram has said the LORD is a god of mountains, not a god of plains, I will deliver up to you all this large army, that you may know I am the LORD.'"	28 Wtedy zbliżył się do króla izraelskiego mąż Boży i rzekł: Tak mówi Pan: Ponieważ Aramejczycy powiedzieli: Pan, Bóg Izraela, jest Bogiem gór, a nie jest On Bogiem równin, dam całe to wielkie mnóstwo w twoje ręce, abyście wiedzieli, że Ja jestem Panem.
29 They were encamped opposite each other for seven days. On the seventh day battle was joined, and the Israelites struck down one hundred thousand foot soldiers of Aram in one day.	29 Siedem dni obozowali jedni naprzeciw drugich. Dopiero siódmego dnia doszło do bitwy, a wówczas Izraelici pobili jednego dnia sto tysięcy pieszych Aramjeczyków.
30 The survivors, twenty-seven thousand of them, fled into the city of Aphek, and there the wall collapsed. Ben-hadad, too, fled, and took refuge within the city, in an inside room.	30 Kiedy pozostali uciekli do Afek, do miasta, wtedy zwalił się mur na dwadzieścia siedem tysięcy pozostałych ludzi. Ben-Hadad też uciekł i w mieście chodził z ukrycia w ukrycie.
31 His servants said to him: "We have heard that the kings of the land of Israel are merciful kings. Allow us, therefore, to garb ourselves in sackcloth, with cords around our heads, and go out to the king of Israel. Perhaps he will spare your life."	31 Jego słudzy powiedzieli mu: Racz zauważyć! Słyszeliśmy, że królowie rodu Izraela są łaskawymi królami. Pozwól, że opaszemy worami nasze biodra, a powrozami nasze szyje. Potem pójdziemy do króla izraelskiego, może zostawi nas przy życiu.
32 So they dressed in sackcloth girded at the waist, and wearing cords around their heads, they went to the king of Israel. "Your servant Ben-hadad pleads for his life," they said. "Is he still alive?" the king asked. "He is my brother."	32 Opasali więc worami biodra, a powrozami szyje, i przyszedłszy do króla izraelskiego, powiedzieli: Twój sługa Ben-Hadad mówi: Proszę, daruj mi życie! A on odpowiedział: Czy jeszcze żyje? On jest moim bratem.
33 Hearing this as a good omen, the men quickly took him at his word and said, "Ben-hadad is your brother." He answered, "Go and get him." When Ben-hadad came out to him, the king had him mount his chariot.	33 Ludzie ci, wziąwszy to za dobry znak, skwapliwie podchwycili go za słowo i powiedzieli: Ben-Hadad bratem twoim! On zaś rozkazał: Idźcie i przyprowadźcie go! Wkrótce Ben-Hadad wyszedł do niego. Wtedy go przyprowadzili do niego na rydwan.
34 Ben-hadad said to him, "I will restore the cities which my father took from your father, and you may make yourself bazaars in Damascus, as my father did in Samaria." "On these terms," Ahab replied, "I will set you free." So he made an agreement with him and then set him free.	34 Potem [Ben-Hadad] do niego powiedział: Te miasta, które mój ojciec zabrał twemu ojcu, zwrócę ci. Ponadto będziesz mógł urządzić sobie bazary w Damaszku, jak urządził sobie mój ojciec w Samarii. Mnie zaś na podstawie przymierza uwolnisz. Następnie [Achab] zawarł z nim przymierze i wtedy go uwolnił.
35 One of the guild prophets was prompted by the LORD to say to his companion, "Strike me." But he refused to strike him.	35 Pewien człowiek spośród uczniów prorockich rzekł, z rozkazu Pana, do swego współtowarzysza: Uderzże mnie! Ale ów człowiek nie chciał go uderzyć.
36 Then he said to him, "Since you did not obey the voice of the LORD, a lion will kill you when you leave me." When they parted company, a lion came upon him and killed him.	36 Wówczas mu rzekł: Ponieważ nie posłuchałeś głosu Pana, oto skoro tylko odejdziesz ode mnie, napadnie na ciebie lew! Kiedy odszedł od niego, lew upatrzył go sobie i zabił go.
37 The prophet met another man and said, "Strike me." The man struck him a blow and wounded him.	37 [ów człowiek] znalazł sobie innego człowieka i rzekł: Uderzże mnie! Wtedy ten człowiek wymierzył mu taki cios, że go zranił.
38 The prophet went on and waited for the king on the road, having disguised himself with a bandage over his eyes.	38 A ów prorok poszedł i stanąwszy królowi izraelskiemu na drodze, nie dał się poznać, dzięki przepasce na oczach.
39 As the king was passing, he called out to the king and said: "Your servant went into the thick of the battle, and suddenly someone turned and brought me a man and said, 'Guard this man. If he is missing, you shall have to pay for his life with your life or pay out a talent of silver.'	39 A kiedy król go mijał, wtedy on zawołał do króla i rzekł: Twój sługa wszedł w wir walki i oto jakiś człowiek oddalił się i przyprowadziwszy kogoś do mnie, powiedział: Pilnuj tego człowieka. Jeśliby go zabrakło, to będziesz musiał za jego życie oddać twoje życie albo będziesz musiał zapłacić talent srebra.
40 But while your servant was looking here and there, the man disappeared." The king of Israel said to him, "That is your sentence. You have decided it yourself."	40 I właśnie zdarzyło się, że kiedy twój sługa rozglądał się tu i tam, wówczas [pilnowany] znikł. Król izraelski wówczas mu powiedział: Taki niech będzie na ciebie wyrok, ty sam rozstrzygnąłeś.
41 He immediately removed the bandage from his eyes, and the king of Israel recognized him as one of the prophets.	41 A on szybko odsunął opaskę ze swoich oczu. Dopiero wtedy król izraelski spostrzegł, że to jest jeden z proroków.
42 He said to him: "The LORD says, 'Because you have set free the man I doomed to destruction, your life shall pay for his life, your people for his people.'"	42 Wówczas powiedział mu: Tak mówi Pan: Za to, że wypuściłeś ze swojej ręki człowieka, który podlega mojej klątwie, będziesz musiał za jego życie oddać twoje życie i twój lud za jego lud.
43 Disturbed and angry, the king of Israel went off homeward and entered Samaria.	43 Król izraelski odjechał więc niezadowolony i rozgniewany. Niebawem przyjechał do Samarii.