1 Maccabees 13

NEW AMERICAN BIBLE	Biblia Tysiąclecia
1 When Simon heard that Trypho was gathering a large army to invade and ravage the land of Judah,	1 Szymon dowiedział się, że Tryfon zebrał liczne wojsko w tym celu, aby iść do ziemi judzkiej i zniszczyć ją.
2 and saw that the people were in dread and terror, he went up to Jerusalem. There he assembled the people	2 Ponieważ zaś widział, że lud jest pełen lęku i bojaźni, udał się do Jerozolimy i zwołał lud,
3 and exhorted them in these words: "You know what I, my brothers, and my father's house have done for the laws and the sanctuary; what battles and disasters we have been through.	3 a dodając im odwagi, mówił: Wy sami wiecie, ile ja, moi bracia i rodzina mojego ojca uczyniliśmy dla Prawa i świątyni, oraz ile było walk i trudów, które ponieśliśmy.
4 It was for the sake of these, for the sake of Israel, that all my brothers have perished, and I alone am left.	4 Dlatego wszyscy moi bracia zginęli za Izraela. Pozostałem tylko ja sam jeden.
5 Far be it from me, then, to save my own life in any time of distress, for I am not better than my brothers.	5 Teraz zaś, gdy nadszedł czas wielkich utrapień, bynajmniej nie będę chronił mego życia. Nie jestem bowiem lepszy od swoich braci.
6 Rather will I avenge my nation and the sanctuary, as well as your wives and children, for all the nations out of hatred have united to destroy us."	6 Przeciwnie - mścić się będę za swój naród, za świątynię, za żony i dzieci wasze. Wszystkie bowiem narody związały się nienawiścią przeciwko nam i chcą nas zetrzeć.
7 As the people heard these words, their spirit was rekindled.	7 Gdy lud usłyszał te słowa, na nowo rozpaliła się w nim odwaga
8 They shouted in reply: "You are our leader in place of your brothers Judas and Jonathan.	8 i donośnym głosem tak mu odpowiedział: Ty jesteś naszym wodzem w miejsce swych braci Judy i Jonatana.
9 Fight our battles, and we will do everything that you tell us."	9 Prowadź naszą wojnę! Cokolwiek nam rozkażesz - wykonamy.
10 So Simon mustered all the men able to fight, and quickly completing the walls of Jerusalem, fortified it on every side.	10 Wtedy zebrał on wszystkich ludzi zdolnych do noszenia broni, a potem z wielkim poświęceniem wykończył mury Jerozolimy i wokoło ją obwarował.
11 He sent Jonathan, son of Absalom, to Joppa with a large force; Jonathan drove out the occupants and remained there.	11 Do Jafy zaś posłał Jonatana, syna Absaloma, z dość dużym oddziałem wojska. Ten zaś wypędził tych, którzy w niej przebywali, a sam w niej pozostał.
12 Then Trypho moved from Ptolemais with a large army to invade the land of Judah, bringing Jonathan with him as a prisoner.	12 Tryfon razem z licznym wojskiem wyruszył z Ptolemaidy do ziemi judzkiej. Jonatan był z nim jako więzień.
13 But Simon pitched his camp at Adida, facing the plain.	13 Szymon zaś rozłożył swój obóz koło Adidy na brzegu równiny.
14 When Trypho learned that Simon had succeeded his brother Jonathan, and that he intended to fight him, he sent envoys to him with this message:	14 Gdy Tryfon dowiedział się, że Szymon stanął w miejsce swego brata Jonatana i że zamierza stoczyć z nim bitwę,
15 "We have detained your brother Jonathan on account of the money that he owed the royal treasury in connection with the offices that he held.	15 wysłał do niego poselstwo z oznajmieniem: Zatrzymaliśmy twego brata Jonatana w sprawie pieniędzy, które z racji swego urzędu był winien królewskiej kasie.
16 Therefore, if you send us a hundred talents of silver, and two of his sons as hostages to guarantee that when he is set free he will not revolt against us, we will release him."	16 Prześlij więc teraz sto talentów srebra i dwóch spośród jego synów jako zakładników, aby przypadkiem po uwolnieniu nie odstąpił od nas. Wtedy go uwolnimy.
17 Although Simon knew that they were speaking deceitfully to him, he gave orders to get the money and the boys, for fear of provoking much hostility among the people, who might say	17 Szymon wiedział, że podstępnie do niego mówią. Posłał jednak pieniądze i chłopców, by wśród ludu nie wzniecić przeciwko sobie wielkiej nienawiści.
18 that Jonathan perished because Simon would not send Trypho the money and the boys.	18 Mówiliby bowiem: Zginął dlatego, że nie posłał mu pieniędzy i chłopców.
19 So he sent the boys and the hundred talents; but Trypho broke his promise and would not let Jonathan go.	19 Posłał więc chłopców i sto talentów, ale tamten złamał swoje słowo i Jonatana nie wypuścił.
20 Next he began to invade and ravage the country. His troops went around by the road that leads to Adora, but Simon and his army moved along opposite him everywhere he went.	20 Potem Tryfon wyruszył z zamiarem wejścia do kraju i zniszczenia go. Przeszli okrężną drogą do Adory. Szymon zaś ze swoim wojskiem zagradzał mu drogę w każdym miejscu, przez które przechodził.
21 The men in the citadel sent messengers to Trypho, urging him to come to them by way of the desert, and to send them provisions.	21 Załoga zamku wysłała do Tryfona poselstwo z prośbą, aby przybył do nich przez pustynię i przysłał im żywności.
22 Although Trypho got all his cavalry ready to go, there was a heavy fall of snow that night, and he could not go. So he left for Gilead.	22 Tryfon całą swoją konnicę przygotował do drogi. Tej nocy jednak spadło bardzo wiele śniegu, do tego stopnia, że z powodu śniegu nie mógł się tam udać. Wyruszył więc i udał się do Gileadu.
23 When he was approaching Baskama, he had Jonathan killed and buried there.	23 W pobliżu Baskama zamordował Jonatana i został on tam pochowany.
24 Then Trypho returned to his own country.	24 Następnie Tryfon wycofał się i powrócił do swojej krainy.
25 Simon sent for the remains of his brother Jonathan, and buried him in Modein, the city of his fathers.	25 Szymon rozkazał zabrać kości swego brata Jonatana i pochować go w Modin, mieście swych ojców.
26 All Israel bewailed him with solemn lamentation, mourning over him for many days.	26 Cały Izrael okazywał po nim wielki żal i opłakiwał go przez długi czas.
27 Then Simon erected over the tomb of his father and his brothers a monument of stones, polished front and back, and raised high enough to be seen at a distance.	27 Szymon zaś na grobie swego ojca i swych braci wybudował pomnik tak wysoki, że z daleka można go było zobaczyć - pomnik, który z jednej i drugiej strony był wyłożony ciosowymi kamieniami.
28 He set up seven pyramids facing one another for his father and his mother and his four brothers.	28 Ponadto zaś wystawił siedem piramid, jedną obok drugiej: dla ojca, dla matki i dla czterech braci.
29 For the pyramids he devised a setting of big columns, on which he carved suits of armor as a perpetual memorial, and next to the armor he placed carved ships, which could be seen by all who sailed the sea.	29 Wokoło nich jako ozdobę wybudował wysokie kolumny, a na kolumnach na wieczną pamiątkę umieścił zbroję, obok zaś zbroi wyryto okręty, tak żeby mogli je zobaczyć ci, którzy będą płynęli po morzu.
30 This tomb which he built at Modein is there to the present day.	30 To jest pomnik grobowy, który wybudował w Modin, a który stoi do dnia dzisiejszego.
31 Trypho dealt treacherously with the young King Antiochus. He killed him	31 Tryfon zaś używał podstępów w stosunku do młodego króla Antiocha, a potem go zamordował.
32 and assumed the kingship in his place, putting on the crown of Asia. Thus he brought much evil on the land.	32 W jego miejsce sam ogłosił się królem i włożył sobie na głowę diadem Azji, a krajowi przyniósł wielkie nieszczęście.
33 Simon, on his part, built up the strongholds of Judea, strengthening their fortifications with high towers, thick walls, and gates with bars, and he stored up provisions in the fortresses.	33 Szymon tymczasem budował w Judei twierdze, umacniał je potężnymi wieżami, wysokimi murami, bramami i zasuwami. W twierdzach składał zapasy żywności.
34 Simon also sent chosen men to King Demetrius with the request that he grant the land a release from taxation, for all that Trypho did was to plunder the land.	34 Szymon także dobrał ludzi i posłał ich do króla Demetriusza, aby kraj zwolnił od podatków. Bo czynami Tryfona były tylko grabieże.
35 In reply, King Demetrius sent him the following letter:	35 Król zaś Demetriusz posłał do niego te słowa i dał mu pisemną odpowiedź następującym listem:
36 "King Demetrius sends greetings to Simon the high priest, the friend of kings, and to the elders and the Jewish people.	36 Król Demetriusz arcykapłanowi i przyjacielowi królów, Szymonowi, starszyźnie oraz całemu narodowi żydowskiemu - pozdrowienie.
37 We have received the gold crown and the palm branch that you sent. We are willing to be on most peaceful terms with you and to write to our official to grant you release from tribute.	37 Otrzymaliśmy złotą koronę i palmową gałąź, które przysłaliście. Jesteśmy też gotowi zawrzeć z wami całkowity pokój, a także napisać do urzędników, aby nie ściągali z was tego, co już zostało darowane.
38 Whatever we have guaranteed to you remains in force, and the strongholds that you have built shall remain yours.	38 To wszystko bowiem, co postanowiliśmy w stosunku do was, będzie obowiązywało, i twierdze, które wybudowaliście, będą należały do was.
39 We remit any oversights and defaults incurred up to now, as well as the crown tax that you owe. Any other tax that may have been collected in Jerusalem shall no longer be collected there.	39 Zapewniamy wam darowanie przeoczeń i wykroczeń aż do dnia dzisiejszego, tak samo zwalniamy was od podatku koronnego, który jeszcze jesteście winni, a jeżeli jeszcze w Jerozolimie są jakieś podatki do zapłacenia, niech już nie będą płacone!
40 If any of you are qualified for enrollment in our service, let them be enrolled. Let there be peace between us."	40 Jeżeli między wami są zdatni do zaciągnięcia się w poczet naszej służby przybocznej, niech się zaciągają! Pomiędzy nami niech będzie pokój!
41 Thus in the year one hundred and seventy, the yoke of the Gentiles was removed from Israel,	41 W roku więc sto siedemdziesiątym pogańskie jarzmo zostało zdjęte z Izraela,
42 and the people began to write in their records and contracts, "In the first year of Simon, high priest, governor, and leader of the Jews."	42 a lud na dokumentach i na umowach zaczął pisać: W pierwszym roku Szymona, wielkiego arcykapłana, wodza i zwierzchnika Żydów.
43 In those days Simon besieged Gazara and surrounded it with troops. He made a siege machine, pushed it up against the city, and attacked and captured one of the towers.	43 W tym czasie rozłożył on swój obóz koło Gezer i otoczył je swoim wojskiem. Potem wybudował wieżę oblężniczą i przyprowadził ją pod miasto, w wieży miejskiej zrobił wyłom i zdobył ją.
44 The men who had been on the siege machine jumped down into the city and caused a great tumult there.	44 Załoga wieży oblężniczej dostała się do miasta, w mieście więc powstał wielki popłoch.
45 The men of the city, joined by their wives and children, went up on the wall, with their garments rent, and cried out in loud voices, begging Simon to grant them peace.	45 Mieszkańcy miasta razem ze swoimi żonami i dziećmi wchodzili na mury, rozdzierali szaty, krzyczeli i błagali Szymona, żeby im podał prawicę.
46 "Do not treat us according to our evil deeds," they said, "but according to your mercy."	46 Mówili: Postępuj z nami nie według naszych nieprawości, ale według swojego miłosierdzia!
47 So Simon came to terms with them and did not destroy them. He made them leave the city, however, and he purified the houses in which there were idols. Then he entered the city with hymns and songs of praise.	47 Szymon dał się im ubłagać i nie walczył już przeciwko nim. Wypędził ich jednak z miasta i oczyścił domy, w których znajdowały się bożki, i wtedy dopiero odbył swój wjazd do niego przy śpiewie hymnów i pochwalnych pieśni.
48 After removing from it everything that was impure, he settled there men who observed the law. He improved its fortifications and built himself a residence.	48 Wszelką nieczystość wyrzucił stamtąd, a osiedlił ludzi, którzy zachowywali Prawo. Potem zaś umocnił miasto i wybudował w nim dla siebie mieszkanie.
49 The men in the citadel in Jerusalem were prevented from going out into the country and back for the purchase of food; they suffered greatly from hunger, and many of them died of starvation.	49 Tym, którzy byli na zamku w Jerozolimie, nie pozwolono utrzymywać żadnych stosunków z krajem, nie pozwolono im kupować ani sprzedawać. Cierpieli więc bardzo wielki głód, a nawet wielu z nich zmarło z głodu.
50 They finally cried out to Simon for peace, and he gave them peace. He expelled them from the citadel and cleansed it of impurities.	50 Prosili więc Szymona, żeby im podał prawicę. Podał więc im, ale wypędził ich stamtąd, a zamek oczyścił z wszelkiej nieczystości.
51 On the twenty-third day of the second month, in the year one hundred and seventy-one, the Jews entered the citadel with shouts of jubilation, waving of palm branches, the music of harps and cymbals and lyres, and the singing of hymns and canticles, because a great enemy of Israel had been destroyed.	51 Dnia dwudziestego trzeciego miesiąca drugiego roku sto siedemdziesiątego pierwszego weszli do zamku przy śpiewie pieśni, z palmowymi gałęziami w rękach. Grano na harfach, na cymbałach, na lirach, [śpiewano] hymny i pieśni, bo wielki nieprzyjaciel został usunięty spośród Izraela.
52 Simon decreed that this day should be celebrated every year with rejoicing. He also strengthened the fortifications of the temple hill alongside the citadel, and he and his companions dwelt there.	52 Szymon postanowił, że ten dzień będzie się obchodziło każdego roku z radością. Potem umocnił on świątynną górę, która jest obok zamku, i zamieszkał tam razem ze swoimi ludźmi.
53 Seeing that his son John was now a grown man, Simon made him commander of all his soldiers, with his residence in Gazara.	53 Gdy Szymon przekonał się, że jego syn Jan jest już dojrzałym mężczyzną, złożył na niego dowództwo nad wszystkimi wojskami. Mieszkał on w Gezer.