Exodus 16

NEW JERUSALEM	LXX
1 Setting out from Elim, the whole community of Israelites entered the desert of Sin, lying between Elimand Sinai -- on the fifteenth day of the second month after they had left Egypt.	1 απηραν δε εξ αιλιμ και ηλθοσαν πασα συναγωγη υιων ισραηλ εις την ερημον σιν ο εστιν ανα μεσον αιλιμ και ανα μεσον σινα τη δε πεντεκαιδεκατη ημερα τω μηνι τω δευτερω εξεληλυθοτων αυτων εκ γης αιγυπτου
2 And the whole community of Israelites began complaining about Moses and Aaron in the desert	2 διεγογγυζεν πασα συναγωγη υιων ισραηλ επι μωυσην και ααρων
3 and said to them, 'Why did we not die at Yahweh's hand in Egypt, where we used to sit round the fleshpots and could eat to our heart's content! As it is, you have led us into this desert to starve this entire assemblyto death!'	3 και ειπαν προς αυτους οι υιοι ισραηλ οφελον απεθανομεν πληγεντες υπο κυριου εν γη αιγυπτω οταν εκαθισαμεν επι των λεβητων των κρεων και ησθιομεν αρτους εις πλησμονην οτι εξηγαγετε ημας εις την ερημον ταυτην αποκτειναι πασαν την συναγωγην ταυτην εν λιμω
4 Yahweh then said to Moses, 'Look, I shal rain down bread for you from the heavens. Each day thepeople must go out and collect their ration for the day; I propose to test them in this way to see whether they wilfol ow my law or not.	4 ειπεν δε κυριος προς μωυσην ιδου εγω υω υμιν αρτους εκ του ουρανου και εξελευσεται ο λαος και συλλεξουσιν το της ημερας εις ημεραν οπως πειρασω αυτους ει πορευσονται τω νομω μου η ου
5 On the sixth day, however, when they prepare what they have brought in, this must be twice as muchas they col ect on ordinary days.'	5 και εσται τη ημερα τη εκτη και ετοιμασουσιν ο εαν εισενεγκωσιν και εσται διπλουν ο εαν συναγαγωσιν το καθ' ημεραν εις ημεραν
6 Moses and Aaron then said to the whole community of Israelites, 'This evening you wil know that itwas Yahweh who brought you out of Egypt,	6 και ειπεν μωυσης και ααρων προς πασαν συναγωγην υιων ισραηλ εσπερας γνωσεσθε οτι κυριος εξηγαγεν υμας εκ γης αιγυπτου
7 and tomorrow morning you wil see the glory of Yahweh, for Yahweh has heard your complaints abouthim. What are we, that your complaint should be against us?'	7 και πρωι οψεσθε την δοξαν κυριου εν τω εισακουσαι τον γογγυσμον υμων επι τω θεω ημεις δε τι εσμεν οτι διαγογγυζετε καθ' ημων
8 Moses then said, 'This evening Yahweh wil give you meat to eat, and tomorrow morning bread to yourheart's content, for Yahweh has heard your complaints about him. What do we count for? Your complaints arenot against us, but against Yahweh.'	8 και ειπεν μωυσης εν τω διδοναι κυριον υμιν εσπερας κρεα φαγειν και αρτους το πρωι εις πλησμονην δια το εισακουσαι κυριον τον γογγυσμον υμων ον υμεις διαγογγυζετε καθ' ημων ημεις δε τι εσμεν ου γαρ καθ' ημων ο γογγυσμος υμων εστιν αλλ' η κατα του θεου
9 Moses then said to Aaron, 'Say to the whole community of Israelites, "Approach Yahweh's presence,for he has heard your complaints." '	9 ειπεν δε μωυσης προς ααρων ειπον παση συναγωγη υιων ισραηλ προσελθατε εναντιον του θεου εισακηκοεν γαρ υμων τον γογγυσμον
10 As Aaron was speaking to the whole community of Israelites, they turned towards the desert, andthere the glory of Yahweh appeared in the cloud.	10 ηνικα δε ελαλει ααρων παση συναγωγη υιων ισραηλ και επεστραφησαν εις την ερημον και η δοξα κυριου ωφθη εν νεφελη
11 Yahweh then spoke to Moses and said,	11 και ελαλησεν κυριος προς μωυσην λεγων
12 'I have heard the Israelites' complaints. Speak to them as follows, "At twilight you wil eat meat, and inthe morning you will have bread to your heart's content, and then you wil know that I am Yahweh your God." '	12 εισακηκοα τον γογγυσμον των υιων ισραηλ λαλησον προς αυτους λεγων το προς εσπεραν εδεσθε κρεα και το πρωι πλησθησεσθε αρτων και γνωσεσθε οτι εγω κυριος ο θεος υμων
13 That evening, quails flew in and covered the camp, and next morning there was a layer of dew alround the camp.	13 εγενετο δε εσπερα και ανεβη ορτυγομητρα και εκαλυψεν την παρεμβολην το πρωι εγενετο καταπαυομενης της δροσου κυκλω της παρεμβολης
14 When the layer of dew lifted, there on the surface of the desert was something fine and granular, asfine as hoarfrost on the ground.	14 και ιδου επι προσωπον της ερημου λεπτον ωσει κοριον λευκον ωσει παγος επι της γης
15 As soon as the Israelites saw this, they said to one another, 'What is that ?' not knowing what it was.'That', Moses told them, 'is the food which Yahweh has given you to eat.	15 ιδοντες δε αυτο οι υιοι ισραηλ ειπαν ετερος τω ετερω τι εστιν τουτο ου γαρ ηδεισαν τι ην ειπεν δε μωυσης προς αυτους ουτος ο αρτος ον εδωκεν κυριος υμιν φαγειν
16 These are Yahweh's orders: Each of you must collect as much as he needs to eat -- a homer perhead for each person in his tent.'	16 τουτο το ρημα ο συνεταξεν κυριος συναγαγετε απ' αυτου εκαστος εις τους καθηκοντας γομορ κατα κεφαλην κατα αριθμον ψυχων υμων εκαστος συν τοις συσκηνιοις υμων συλλεξατε
17 The Israelites did this. They col ected it, some more, some less.	17 εποιησαν δε ουτως οι υιοι ισραηλ και συνελεξαν ο το πολυ και ο το ελαττον
18 When they measured out what they had col ected by the homer, no one who had collected more hadtoo much, no one who had col ected less had too little. Each had col ected as much as he needed to eat.	18 και μετρησαντες τω γομορ ουκ επλεονασεν ο το πολυ και ο το ελαττον ουκ ηλαττονησεν εκαστος εις τους καθηκοντας παρ' εαυτω συνελεξαν
19 Moses then said, 'No one may keep any of it for tomorrow.'	19 ειπεν δε μωυσης προς αυτους μηδεις καταλιπετω απ' αυτου εις το πρωι
20 But some of them took no notice of Moses and kept part of it for the fol owing day, and it bredmaggots and smelt foul; and Moses was angry with them.	20 και ουκ εισηκουσαν μωυση αλλα κατελιπον τινες απ' αυτου εις το πρωι και εξεζεσεν σκωληκας και επωζεσεν και επικρανθη επ' αυτοις μωυσης
21 Morning by morning they collected it, each man as much as he needed to eat, and once the sun grewhot, it melted away.	21 και συνελεξαν αυτο πρωι πρωι εκαστος το καθηκον αυτω ηνικα δε διεθερμαινεν ο ηλιος ετηκετο
22 Now, on the sixth day they col ected twice the amount of food: two homer per person, and al theleaders of the community came and told Moses this.	22 εγενετο δε τη ημερα τη εκτη συνελεξαν τα δεοντα διπλα δυο γομορ τω ενι εισηλθοσαν δε παντες οι αρχοντες της συναγωγης και ανηγγειλαν μωυσει
23 Moses replied, 'This is what Yahweh said, "Tomorrow is a day of complete rest, a Sabbath sacred toYahweh. Bake what you want to bake, boil what you want to boil; put aside what is left over, to be kept fortomorrow."	23 ειπεν δε μωυσης προς αυτους τουτο το ρημα εστιν ο ελαλησεν κυριος σαββατα αναπαυσις αγια τω κυριω αυριον οσα εαν πεσσητε πεσσετε και οσα εαν εψητε εψετε και παν το πλεοναζον καταλιπετε αυτο εις αποθηκην εις το πρωι
24 So, as Moses ordered, they put it aside for the fol owing day, and its smel was not foul nor werethere maggots in it.	24 και κατελιποσαν απ' αυτου εις το πρωι καθαπερ συνεταξεν αυτοις μωυσης και ουκ επωζεσεν ουδε σκωληξ εγενετο εν αυτω
25 'Eat it today,' Moses said, 'for today is a Sabbath for Yahweh; you will find none in the fields today.	25 ειπεν δε μωυσης φαγετε σημερον εστιν γαρ σαββατα σημερον τω κυριω ουχ ευρεθησεται εν τω πεδιω
26 For six days you wil col ect it, but on the seventh day, the Sabbath, there wil be none.'	26 εξ ημερας συλλεξετε τη δε ημερα τη εβδομη σαββατα οτι ουκ εσται εν αυτη
27 On the seventh day some of the people went out to col ect it, but they found none.	27 εγενετο δε εν τη ημερα τη εβδομη εξηλθοσαν τινες εκ του λαου συλλεξαι και ουχ ευρον
28 Yahweh then said to Moses, 'How much longer wil you refuse to obey my commandments and laws?	28 ειπεν δε κυριος προς μωυσην εως τινος ου βουλεσθε εισακουειν τας εντολας μου και τον νομον μου
29 Look, Yahweh has given you the Sabbath; this is why he gives you two days' food on the sixth day;each of you must stay in his place; on the seventh day no one may leave his home.'	29 ιδετε ο γαρ κυριος εδωκεν υμιν την ημεραν ταυτην τα σαββατα δια τουτο αυτος εδωκεν υμιν τη ημερα τη εκτη αρτους δυο ημερων καθησεσθε εκαστος εις τους οικους υμων μηδεις εκπορευεσθω εκ του τοπου αυτου τη ημερα τη εβδομη
30 So on the seventh day the people rested.	30 και εσαββατισεν ο λαος τη ημερα τη εβδομη
31 The House of Israel named it 'manna'. It was like coriander seed; it was white and its taste was likethat of wafers made with honey.	31 και επωνομασαν οι υιοι ισραηλ το ονομα αυτου μαν ην δε ως σπερμα κοριου λευκον το δε γευμα αυτου ως εγκρις εν μελιτι
32 Moses then said, 'These are Yahweh's orders: Fil a homer with it and preserve it for yourdescendants, so that they can see the bread on which I fed you in the desert when I brought you out of Egypt.'	32 ειπεν δε μωυσης τουτο το ρημα ο συνεταξεν κυριος πλησατε το γομορ του μαν εις αποθηκην εις τας γενεας υμων ινα ιδωσιν τον αρτον ον εφαγετε υμεις εν τη ερημω ως εξηγαγεν υμας κυριος εκ γης αιγυπτου
33 Moses then said to Aaron, 'Take a jar and in it put a full homer of manna and store it in Yahweh'spresence, to be kept for your descendants.'	33 και ειπεν μωυσης προς ααρων λαβε σταμνον χρυσουν ενα και εμβαλε εις αυτον πληρες το γομορ του μαν και αποθησεις αυτο εναντιον του θεου εις διατηρησιν εις τας γενεας υμων
34 Accordingly, Aaron stored it in front of the Testimony, to be preserved, as Yahweh had orderedMoses.	34 ον τροπον συνεταξεν κυριος τω μωυση και απεθετο ααρων εναντιον του μαρτυριου εις διατηρησιν
35 The Israelites ate manna for forty years, up to the time they reached inhabited country: they atemanna up to the time they reached the frontiers of Canaan.	35 οι δε υιοι ισραηλ εφαγον το μαν ετη τεσσαρακοντα εως ηλθον εις γην οικουμενην το μαν εφαγοσαν εως παρεγενοντο εις μερος της φοινικης
36 A homer is one-tenth of an ephah.	36 το δε γομορ το δεκατον των τριων μετρων ην