1 Księga Machabejska 2

Biblia Tysiąclecia	NEW AMERICAN BIBLE
1 W tym czasie powstał Matatiasz, syn Jana, syna Symeona, kapłan z pokolenia Joariba z Jerozolimy, który mieszkał w Modin.	1 In those days Mattathias, son of John, son of Simeon, a priest of the family of Joarib, left Jerusalem and settled in Modein.
2 Miał on pięciu synów: Jana, który miał przydomek Gaddi,	2 He had five sons: John, who was called Gaddi;
3 Szymona, który miał przydomek Tassi,	3 Simon, who was called Thassi;
4 Judę, który miał przydomek Machabeusz,	4 Judas, who was called Maccabeus;
5 Eleazara, który miał przydomek Auaran, i Jonatana, który miał przydomek Apfus.	5 Eleazar, who was called Avaran; and Jonathan, who was called Apphus.
6 Kiedy zobaczył on świętokradztwa, które się działy między ludem w Judzie i w Jerozolimie,	6 When he saw the sacrileges that were being committed in Judah and in Jerusalem,
7 powiedział: Biada mi! Dlaczego się urodziłem? Czy po to, żeby oglądać upadek mego narodu i upadek Świętego Miasta? Oto zasiedli tam po to, żeby wydać je w ręce nieprzyjaciół, a świątynię w ręce cudzoziemców.	7 he said: "Woe is me! Why was I born to see the ruin of my people and the ruin of the holy city, and to sit idle while it is given into the hands of enemies, and the sanctuary into the hands of strangers?
8 Świątynia stała się podobna do człowieka bez czci,	8 "Her temple has become like a man disgraced,
9 a wspaniałe jej naczynia zabrano do niewoli. Niemowlęta jego mordowano na ulicach, a młodzieńcy padali pod nieprzyjacielskim mieczem.	9 her glorious ornaments have been carried off as spoils, Her infants have been murdered in her streets, her young men by the sword of the enemy.
10 Jakiż naród nie rozciągał nad nim władzy i siłą nie zabierał z niego łupów!	10 What nation has not taken its share of her realm, and laid its hand on her possessions?
11 Wszystkie jego ozdoby zrabowano: niegdyś wolne - stało się niewolnikiem.	11 All her adornment has been taken away. From being free, she has become a slave.
12 I oto wniwecz obrócona jest świętość nasza, piękność nasza i chwała nasza, a poganie je zbezcześcili.	12 We see our sanctuary and our beauty and our glory laid waste, And the Gentiles have defiled them!
13 Na cóż więc nam jeszcze życie?	13 Why are we still alive?"
14 Matatiasz i jego synowie rozdarli swoje szaty, włożyli na siebie wory i gorzko płakali.	14 Then Mattathias and his sons tore their garments, put on sackcloth, and mourned bitterly.
15 Wtedy do miasta Modin przybyli królewscy wysłańcy, którzy zmuszali do odstępstwa przez uczestnictwo w składaniu ofiary.	15 The officers of the king in charge of enforcing the apostasy came to the city of Modein to organize the sacrifices.
16 Wielu spomiędzy Izraelitów przyszło do nich. Gdy jednak zebrali się Matatiasz i jego synowie,	16 Many of Israel joined them, but Mattathias and his sons gathered in a group apart.
17 wtedy królewscy wysłańcy zwrócili się do Matatiasza słowami: Ty jesteś zwierzchnikiem, sławnym i wielkim w tym mieście, a powagę twoją umacniają synowie i krewni.	17 Then the officers of the king addressed Mattathias: "You are a leader, an honorable and great man in this city, supported by sons and kinsmen.
18 Teraz więc ty pierwszy przystąp i wykonaj to, co jest polecone w królewskim dekrecie, tak jak to uczyniły już wszystkie narody, a nawet mieszkańcy Judy i ci, którzy pozostali w Jerozolimie. Za to ty i synowie twoi będziecie należeli do królewskich przyjaciół, ty i synowie twoi będziecie zaszczytnie obdarzeni srebrem, złotem i innymi darami.	18 Come now, be the first to obey the king's command, as all the Gentiles and the men of Judah and those who are left in Jerusalem have done. Then you and your sons shall be numbered among the King's Friends, and shall be enriched with silver and gold and many gifts."
19 Na to jednak Matatiasz odpowiedział donośnym głosem: Jeżeli nawet wszystkie narody, które mieszkają w państwie podległym królewskiej władzy, na znak posłuszeństwa swemu królowi odstąpiły od kultu swych ojców i zgodziły się na jego nakazy,	19 But Mattathias answered in a loud voice: "Although all the Gentiles in the king's realm obey him, so that each forsakes the religion of his fathers and consents to the king's orders,
20 to jednak ja, moi synowie i moi krewni będziemy postępowali zgodnie z przymierzem, które zawarli nasi ojcowie.	20 yet I and my sons and my kinsmen will keep to the covenant of our fathers.
21 Niech nas Bóg broni od przekroczenia prawa i jego nakazów!	21 God forbid that we should forsake the law and the commandments.
22 Królewskim rozkazom nie będziemy posłuszni i od naszego kultu nie odstąpimy ani na prawo, ani na lewo.	22 We will not obey the words of the king nor depart from our religion in the slightest degree."
23 Zaledwie skończył mówić te słowa, pewien człowiek, Judejczyk, przystąpił do ołtarza w Modin, ażeby złożyć ofiarę, zgodnie z królewskim dekretem.	23 As he finished saying these words, a certain Jew came forward in the sight of all to offer sacrifice on the altar in Modein according to the king's order.
24 Gdy zobaczył to Matatiasz, zapłonął gorliwością i zadrżały mu nerki, i zawrzał gniewem, który był słuszny. Pobiegł więc i zabił tamtego obok ołtarza.	24 When Mattathias saw him, he was filled with zeal; his heart was moved and his just fury was aroused; he sprang forward and killed him upon the altar.
25 Zabił wtedy także królewskiego urzędnika, który zmuszał do składania ofiar, ołtarz zaś rozwalił.	25 At the same time, he also killed the messenger of the king who was forcing them to sacrifice, and he tore down the altar.
26 Zapałał gorliwością o Prawo i tak uczynił jak Finees Zambriemu, synowie Saloma.	26 Thus he showed his zeal for the law, just as Phinehas did with Zimri, son of Salu.
27 Wtedy też Matatiasz zaczął w mieście wołać donośnym głosem: Niech idzie za mną każdy, kto płonie gorliwością o Prawo i obstaje za przymierzem.	27 Then Mattathias went through the city shouting, "Let everyone who is zealous for the law and who stands by the covenant follow after me!"
28 Potem zaś on sam i jego synowie uciekli w góry, pozostawiając w mieście wszystko, co tylko posiadali.	28 Thereupon he fled to the mountains with his sons, leaving behind in the city all their possessions.
29 Wtedy wielu z ludzi, którzy szukali tego, co sprawiedliwie i słuszne, udało się na pustynię i tam przebywało	29 Many who sought to live according to righteousness and religious custom went out into the desert to settle there,
30 razem ze swoimi dziećmi, żonami i bydłem. Wszystko bowiem, co złe, zwaliło się na nich.	30 they and their sons, their wives and their cattle, because misfortunes pressed so hard on them.
31 Do urzędników zaś królewskich i do wojska, które było w Jerozolimie, w Mieście Dawidowym, doniesiono, że ludzie, którzy wzgardzili królewskim rozkazem, poszli na pustynię do jaskiń.	31 It was reported to the officers and soldiers of the king who were in the City of David, in Jerusalem, that certain men who had flouted the king's order had gone out to the hiding places in the desert.
32 Wielu więc udało się za nimi w pościg, a kiedy ich napotkali, rozłożyli się obozem naprzeciwko nich. Potem rozpoczynali z nimi walkę w dzień szabatu.	32 Many hurried out after them, and having caught up with them, camped opposite and prepared to attack them on the sabbath.
33 Mówili do nich: Dość już! Wyjdźcie i uczyńcie to, co głosi królewski rozkaz, a będziecie żyli.	33 "Enough of this!" the pursuers said to them. "Come out and obey the king's command, and your lives will be spared."
34 Odpowiedzieli: Nie wyjdziemy, nie będziemy robili tego, co głosi królewski rozkaz, i nie znieważymy szabatu.	34 But they replied, "We will not come out, nor will we obey the king's command to profane the sabbath."
35 Zaraz więc tamci zaczęli walczyć przeciwko nim.	35 Then the enemy attacked them at once;
36 Oni jednak ani im nie odpowiedzieli, ani kamieniami na nich nie rzucali, ani nawet jaskiń nie zatarasowali.	36 but they did not retaliate; they neither threw stones, nor blocked up their own hiding places.
37 Mówili tylko: Umrzyjmy wszyscy z czystym sumieniem! Niebo i ziemia są naszymi świadkami, że wy niesprawiedliwie nas mordujecie.	37 They said, "Let us all die without reproach; heaven and earth are our witnesses that you destroy us unjustly."
38 Natarli tamci na nich w czasie walki prowadzonej w szabat, tak że zostali oni pozabijani, a także ich żony, dzieci - blisko tysiąc ludzi - i bydło.	38 So the officers and soldiers attacked them on the sabbath, and they died with their wives, their children and their cattle, to the number of a thousand persons.
39 Kiedy Matatiasz i jego przyjaciele dowiedzieli się o tym, bardzo ich opłakiwali,	39 When Mattathias and his friends heard of it, they mourned deeply for them.
40 a jeden do drugiego mówił: Jeżeli wszyscy będziemy tak postępowali jak nasi bracia i w szabat nie będziemy walczyć z poganami o nasze życie i nasze ustawy, to teraz bardzo szybko zgładzą nas z ziemi.	40 "If we all do as our kinsmen have done," they said to one another, "and do not fight against the Gentiles for our lives and our traditions, they will soon destroy us from the earth."
41 Tego więc dnia postanowili: Jeśliby jakikolwiek człowiek w dzień sobotni wyszedł walczyć przeciwko nam, my będziemy z nim walczyli, żebyśmy nie zginęli wszyscy, tak jak zginęli nasi bracia w jaskiniach.	41 On that day they came to this decision: "Let us fight against anyone who attacks us on the sabbath, so that we may not all die as our kinsmen died in the hiding places."
42 Wtedy przyłączyło się do nich zgromadzenie asydejczyków. Izraelici mocni i odważni, z których każdy dobrowolnie stanął w obronie Prawa.	42 Then they were joined by a group of Hasideans, valiant Israelites, all of them devout followers of the law.
43 Wszyscy również, którzy uciekali od złego, przyłączyli się do nich i wzmocnili ich.	43 And all those who were fleeing from the disaster joined them and supported them.
44 W ten sposób utworzyli on wojsko i w gniewie uderzyli na grzeszników, a w swej zapalczywości - na ludzi wiarołomnych; reszta zaś szukała ratunku w ucieczce do pogan.	44 They gathered an army and struck down sinners in their anger and lawbreakers in their wrath, and the survivors fled to the Gentiles for safety.
45 Matatiasz i jego przyjaciele obchodzili wszystkie miejscowości i rozwalali ołtarze	45 Mattathias and his friends went about and tore down the pagan altars;
46 oraz obrzezywali nieobrzezane dzieci, jakie tylko spotkali na izraelskich ziemiach.	46 they also enforced circumcision for any uncircumcised boys whom they found in the territory of Israel.
47 Prześladowali synów pychy, a szczęście sprzyjało ich postępowaniu.	47 They put to flight the arrogant, and the work prospered in their hands.
48 Tak więc bronili Prawa przed poganami i królami i nie pozostawili grzesznikowi pola do działania.	48 They saved the law from the hands of the Gentiles and of the kings and did not let the sinner triumph.
49 Kiedy zbliżyły się dni śmierci Matatiasza, powiedział do swoich synów: Teraz jest czas, w którym pycha jest górą, czas karania, czas, kiedy panuje żądza zniszczenia i straszliwy gniew.	49 When the time came for Mattathias to die, he said to his sons: "Arrogance and scorn have now grown strong; it is a time of disaster and violent anger.
50 Teraz więc, dzieci, brońcie Prawa, a nawet życie swoje oddajcie za przymierze, zawarte z waszymi ojcami.	50 Therefore, my sons, be zealous for the law and give your lives for the covenant of our fathers.
51 Pamiętajcie o tym, jak postępowali ojcowie, co czynili za swojego życia, a zdobędziecie wielką chwałę i imię wasze wiecznie wspominać będą.	51 "Remember the deeds that our fathers did in their times, and you shall win great glory and an everlasting name.
52 Czyż nie w czasie pokusy Abraham okazał się wiernym? I zostało mu to poczytane za sprawiedliwość.	52 Was not Abraham found faithful in trial, and it was reputed to him as uprightness?
53 Józef w czasie największych trudności zachował przykazanie i został panem Egiptu.	53 Joseph, when in distress, kept the commandment, and he became master of Egypt.
54 Nasz praojciec Finees za swoją wielką gorliwość otrzymał obietnicę kapłaństwa na wieki.	54 Phinehas our father, for his burning zeal, received the covenant of an everlasting priesthood.
55 Jozue za zachowanie Bożego polecenia został sędzią Izraela.	55 Joshua, for executing his commission, became a judge in Israel.
56 Kaleb za to, że przed zgromadzeniem wydał świadectwo, otrzymał ziemię w dziedzictwo.	56 Caleb, for bearing witness before the assembly, received an inheritance in the land.
57 Dawid za swoją pobożność odziedziczył na wieki tron królewski.	57 David, for his piety, received as a heritage a throne of everlasting royalty.
58 Eliasz w nagrodę za swoją wielką gorliwość o Prawo został zabrany do nieba.	58 Elijah, for his burning zeal for the law, was taken up to heaven.
59 Chananiasz, Azariasz i Miszael przez wiarę zostali wyratowani z płomienia.	59 Hananiah, Azariah and Mishael, for their faith, were saved from the fire.
60 Daniel dzięki swej niewinności z paszczy lwów został ocalony.	60 Daniel, for his innocence, was delivered from the jaws of lions.
61 Tak możecie przejść myślą jedno pokolenie po drugim i przekonacie się, że nie zawiedzie się ten, kto w Nim pokłada swe nadzieje.	61 And so, consider this from generation to generation, that none who hope in him shall fail in strength.
62 Nie obawiajcie się zatem pogróżek grzesznego człowieka, bo jego chwała to gnój i robactwo;	62 Do not fear the words of a sinful man, for his glory ends in corruption and worms.
63 dziś się wywyższa, a jutro już go się nie znajdzie, bo powrócił do swego prochu i przepadły jego zamysły.	63 Today he is exalted, and tomorrow he is not to be found, because he has returned to his dust, and his schemes have perished.
64 Synowie! Bądźcie mężni i mocni w zachowaniu Prawa, przez nie bowiem dostąpicie chwały.	64 Children! be courageous and strong in keeping the law, for by it you shall be glorified.
65 Oto wasz brat Szymon. Wiem, że jest on człowiekiem rozważnym. Jemu będziecie posłuszni po wszystkie dni, bo on będzie wam zastępował ojca,	65 "Here is your brother Simeon who I know is a wise man; listen to him always, and he will be a father to you.
66 a Juda Machabeusz, który od samej młodości odznacza się nadzwyczajną siłą, będzie dowódcą waszego wojska i będzie prowadził wojnę z ludami.	66 And Judas Maccabeus, a warrior from his youth, shall be the leader of your army and direct the war against the nations.
67 Wy więc ściągnijcie do siebie tych wszystkich, którzy przestrzegają Prawa, i w imieniu swego ludu wykonajcie pomstę!	67 You shall also gather about you all who observe the law, and you shall avenge the wrongs of your people.
68 Ściśle odpłaćcie poganom, a trzymajcie się przepisów Prawa!	68 Pay back the Gentiles what they deserve, and observe the precepts of the law."
69 Potem udzielił im swego błogosławieństwa i został dołączony do swoich przodków.	69 Then he blessed them, and he was united with his fathers.
70 Zmarł w roku sto czterdziestym szóstym i został pochowany w rodzinnych grobach w Modin. Cały Izrael opłakiwał go z bardzo wielkim żalem.	70 He died in the year one hundred and forty-six, and was buried in the tombs of his fathers in Modein, and all Israel mourned him greatly.