1 Księga Machabejska 2

Biblia Tysiąclecia	BIBLIA
1 W tym czasie powstał Matatiasz, syn Jana, syna Symeona, kapłan z pokolenia Joariba z Jerozolimy, który mieszkał w Modin.	1 Por aquel tiempo, Matatías, hijo de Juan, hijo de Simeón, sacerdote del linaje de Yehoyarib, dejó Jerusalén y fue a establecerse en Modín.
2 Miał on pięciu synów: Jana, który miał przydomek Gaddi,	2 Tenía cinco hijos: Juan, por sobrenombre Gaddí;
3 Szymona, który miał przydomek Tassi,	3 Simón, llamado Tasí;
4 Judę, który miał przydomek Machabeusz,	4 Judas, llamado Macabeo;
5 Eleazara, który miał przydomek Auaran, i Jonatana, który miał przydomek Apfus.	5 Eleazar, llamado Avarán; y Jonatán, llamado Affús.
6 Kiedy zobaczył on świętokradztwa, które się działy między ludem w Judzie i w Jerozolimie,	6 Al ver las impiedades que en Judá y en Jerusalén se cometían,
7 powiedział: Biada mi! Dlaczego się urodziłem? Czy po to, żeby oglądać upadek mego narodu i upadek Świętego Miasta? Oto zasiedli tam po to, żeby wydać je w ręce nieprzyjaciół, a świątynię w ręce cudzoziemców.	7 exclamó: «¡Ay de mí! ¿He nacido para ver la ruina de mi pueblo y la ruina de la ciudad santa, y para estarme allí cuando es entregada en manos de enemigos y su santuario en poder de extraños?
8 Świątynia stała się podobna do człowieka bez czci,	8 Ha quedado su Templo como hombre sin honor,
9 a wspaniałe jej naczynia zabrano do niewoli. Niemowlęta jego mordowano na ulicach, a młodzieńcy padali pod nieprzyjacielskim mieczem.	9 los objetos que eran su gloria, llevados como botín, muertos en las plazas sus niños, y sus jóvenes por espada enemiga.
10 Jakiż naród nie rozciągał nad nim władzy i siłą nie zabierał z niego łupów!	10 ¿Qué pueblo no ha venido a heredar su reino
11 Wszystkie jego ozdoby zrabowano: niegdyś wolne - stało się niewolnikiem.	11 y a entrar en posesión de sus despojos? Todos sus adornos le han sido arrancados y de libre que era, ha pasado a ser esclava.
12 I oto wniwecz obrócona jest świętość nasza, piękność nasza i chwała nasza, a poganie je zbezcześcili.	12 Mirad nuestro santuario, nuestra hermosura y nuestra gloria, convertido en desierto, miradlo profanado de los gentiles.
13 Na cóż więc nam jeszcze życie?	13 ¿Para qué vivir más?»
14 Matatiasz i jego synowie rozdarli swoje szaty, włożyli na siebie wory i gorzko płakali.	14 Matatías y sus hijos rasgaron sus vestidos, se vistieron de sayal y se entregaron a un profundo dolor.
15 Wtedy do miasta Modin przybyli królewscy wysłańcy, którzy zmuszali do odstępstwa przez uczestnictwo w składaniu ofiary.	15 Los enviados del rey, encargados de imponer la apostasía, llegaron a la ciudad de Modín para los sacrificios.
16 Wielu spomiędzy Izraelitów przyszło do nich. Gdy jednak zebrali się Matatiasz i jego synowie,	16 Muchos israelitas acudieron donde ellos. También Matatías y sus hijos fueron convocados.
17 wtedy królewscy wysłańcy zwrócili się do Matatiasza słowami: Ty jesteś zwierzchnikiem, sławnym i wielkim w tym mieście, a powagę twoją umacniają synowie i krewni.	17 Tomando entonces la palabra los enviados del rey, se dirigieron a Matatías y le dijeron: «Tú eres jefe ilustre y poderoso en esta ciudad y estás bien apoyado de hijos y hermanos.
18 Teraz więc ty pierwszy przystąp i wykonaj to, co jest polecone w królewskim dekrecie, tak jak to uczyniły już wszystkie narody, a nawet mieszkańcy Judy i ci, którzy pozostali w Jerozolimie. Za to ty i synowie twoi będziecie należeli do królewskich przyjaciół, ty i synowie twoi będziecie zaszczytnie obdarzeni srebrem, złotem i innymi darami.	18 Acércate, pues, el primero y cumple la orden del rey, como la han cumplido todas las naciones, los notables de Judá y los que han quedado en Jerusalén. Entonces tú y tus hijos seréis contados entre los amigos del rey, y os veréis honrados, tú y tus hijos, con plata, oro y muchas dádivas».
19 Na to jednak Matatiasz odpowiedział donośnym głosem: Jeżeli nawet wszystkie narody, które mieszkają w państwie podległym królewskiej władzy, na znak posłuszeństwa swemu królowi odstąpiły od kultu swych ojców i zgodziły się na jego nakazy,	19 Matatías contestó con fuerte voz: «Aunque todas las naciones que forman el imperio del rey le obedezcan hasta abandonar cada uno el culto de sus padres y acaten sus órdenes,
20 to jednak ja, moi synowie i moi krewni będziemy postępowali zgodnie z przymierzem, które zawarli nasi ojcowie.	20 yo, mis hijos y mis hermanos nos mantendremos en la alianza de nuestros padres.
21 Niech nas Bóg broni od przekroczenia prawa i jego nakazów!	21 El Cielo nos guarde de abandonar la Ley y los preceptos.
22 Królewskim rozkazom nie będziemy posłuszni i od naszego kultu nie odstąpimy ani na prawo, ani na lewo.	22 No obedeceremos las órdenes del rey para desviarnos de nuestro culto ni a la derecha ni a la izquierda».
23 Zaledwie skończył mówić te słowa, pewien człowiek, Judejczyk, przystąpił do ołtarza w Modin, ażeby złożyć ofiarę, zgodnie z królewskim dekretem.	23 Apenas había concluido de pronunciar estas palabras, cuando un judío se adelantó, a la vista de todos, para sacrificar en el altar de Modín, conforme al decreto real.
24 Gdy zobaczył to Matatiasz, zapłonął gorliwością i zadrżały mu nerki, i zawrzał gniewem, który był słuszny. Pobiegł więc i zabił tamtego obok ołtarza.	24 Al verle Matatías, se inflamó en celo y se estremecieron sus entrañas. Encendido en justa cólera, corrió y le degolló sobre el altar.
25 Zabił wtedy także królewskiego urzędnika, który zmuszał do składania ofiar, ołtarz zaś rozwalił.	25 Al punto mató también al enviado del rey que obligaba a sacrificar y destruyó el altar.
26 Zapałał gorliwością o Prawo i tak uczynił jak Finees Zambriemu, synowie Saloma.	26 Emuló en su celo por la Ley la gesta de Pinjás contra Zimrí, el hijo de Salú.
27 Wtedy też Matatiasz zaczął w mieście wołać donośnym głosem: Niech idzie za mną każdy, kto płonie gorliwością o Prawo i obstaje za przymierzem.	27 Luego, con fuerte voz, gritó Matatías por la ciudad: «Todo aquel que sienta celo por la Ley y mantenga la alianza, que me siga».
28 Potem zaś on sam i jego synowie uciekli w góry, pozostawiając w mieście wszystko, co tylko posiadali.	28 Y dejando en la ciudad cuanto poseían, huyeron él y sus hijos a las montañas.
29 Wtedy wielu z ludzi, którzy szukali tego, co sprawiedliwie i słuszne, udało się na pustynię i tam przebywało	29 Por entonces muchos, preocupados por la justicia y la equidad, bajaron al desierto para establecerse allí
30 razem ze swoimi dziećmi, żonami i bydłem. Wszystko bowiem, co złe, zwaliło się na nich.	30 con sus mujeres, sus hijos y sus ganados, porque los males duramente les oprimían.
31 Do urzędników zaś królewskich i do wojska, które było w Jerozolimie, w Mieście Dawidowym, doniesiono, że ludzie, którzy wzgardzili królewskim rozkazem, poszli na pustynię do jaskiń.	31 La gente del rey y la tropa que estaba en Jerusalén, en la Ciudad de David, recibieron la denuncia de que unos hombres que habían rechazado el mandato del rey habían bajado a los lugares ocultos del desierto.
32 Wielu więc udało się za nimi w pościg, a kiedy ich napotkali, rozłożyli się obozem naprzeciwko nich. Potem rozpoczynali z nimi walkę w dzień szabatu.	32 Muchos corrieron tras ellos y los alcanzaron. Los cercaron y se prepararon para atacarles el día del sábado.
33 Mówili do nich: Dość już! Wyjdźcie i uczyńcie to, co głosi królewski rozkaz, a będziecie żyli.	33 Les dijeron: «Basta ya, salid, obedeced la orden del rey y salvaréis vuestras vidas».
34 Odpowiedzieli: Nie wyjdziemy, nie będziemy robili tego, co głosi królewski rozkaz, i nie znieważymy szabatu.	34 Ellos les contestaron: «No saldremos ni obedeceremos la orden del rey de profanar el día de sábado».
35 Zaraz więc tamci zaczęli walczyć przeciwko nim.	35 Asaltados al instante,
36 Oni jednak ani im nie odpowiedzieli, ani kamieniami na nich nie rzucali, ani nawet jaskiń nie zatarasowali.	36 no replicaron ni arrojando piedras ni atrincherando sus cuevas. Dijeron:
37 Mówili tylko: Umrzyjmy wszyscy z czystym sumieniem! Niebo i ziemia są naszymi świadkami, że wy niesprawiedliwie nas mordujecie.	37 «Muramos todos en nuestra rectitud. El cielo y la tierra nos son testigos de que nos matáis injustamente».
38 Natarli tamci na nich w czasie walki prowadzonej w szabat, tak że zostali oni pozabijani, a także ich żony, dzieci - blisko tysiąc ludzi - i bydło.	38 Les atacaron, pues, en sábado y murieron ellos, sus mujeres, hijos y ganados: unas mil personas.
39 Kiedy Matatiasz i jego przyjaciele dowiedzieli się o tym, bardzo ich opłakiwali,	39 Lo supieron Matatías y sus amigos y sintieron por ellos gran pesar.
40 a jeden do drugiego mówił: Jeżeli wszyscy będziemy tak postępowali jak nasi bracia i w szabat nie będziemy walczyć z poganami o nasze życie i nasze ustawy, to teraz bardzo szybko zgładzą nas z ziemi.	40 Pero se dijeron: «Si todos nos comportamos como nuestros hermanos y no peleamos contra los gentiles por nuestras vidas y nuestras costumbres, muy pronto nos exterminarán de la tierra».
41 Tego więc dnia postanowili: Jeśliby jakikolwiek człowiek w dzień sobotni wyszedł walczyć przeciwko nam, my będziemy z nim walczyli, żebyśmy nie zginęli wszyscy, tak jak zginęli nasi bracia w jaskiniach.	41 Aquel mismo día tomaron el siguiente acuerdo: «A todo aquel que venga a atacarnos en día de sábado, le haremos frente para no morir todos como murieron nuestros hermanos en las cuevas».
42 Wtedy przyłączyło się do nich zgromadzenie asydejczyków. Izraelici mocni i odważni, z których każdy dobrowolnie stanął w obronie Prawa.	42 Se les unió por entonces el grupo de los asideos, israelitas valientes y entregados de corazón a la Ley.
43 Wszyscy również, którzy uciekali od złego, przyłączyli się do nich i wzmocnili ich.	43 Además, todos aquellos que querían escapar de los males, se les juntaron y les ofrecieron su apoyo.
44 W ten sposób utworzyli on wojsko i w gniewie uderzyli na grzeszników, a w swej zapalczywości - na ludzi wiarołomnych; reszta zaś szukała ratunku w ucieczce do pogan.	44 Formaron así un ejército e hirieron en su ira a los pecadores, y a los impíos en su furor. Los restantes tuvieron que huir a tierra de gentiles buscando su salvación.
45 Matatiasz i jego przyjaciele obchodzili wszystkie miejscowości i rozwalali ołtarze	45 Matatías y sus amigos hicieron correrías destruyendo altares,
46 oraz obrzezywali nieobrzezane dzieci, jakie tylko spotkali na izraelskich ziemiach.	46 obligando a circuncidar cuantos niños incircuncisos hallaron en el territorio de Israel
47 Prześladowali synów pychy, a szczęście sprzyjało ich postępowaniu.	47 y persiguiendo a los insolentes. La empresa prosperó en sus manos:
48 Tak więc bronili Prawa przed poganami i królami i nie pozostawili grzesznikowi pola do działania.	48 arrancaron la Ley de mano de gentiles y reyes, y no consintieron que el pecador se impusiera.
49 Kiedy zbliżyły się dni śmierci Matatiasza, powiedział do swoich synów: Teraz jest czas, w którym pycha jest górą, czas karania, czas, kiedy panuje żądza zniszczenia i straszliwy gniew.	49 Los días de Matatías se acercaban a su fin. Dijo entonces a sus hijos: «Ahora reina la insolencia y la reprobación, es tiempo de ruina y de violenta Cólera.
50 Teraz więc, dzieci, brońcie Prawa, a nawet życie swoje oddajcie za przymierze, zawarte z waszymi ojcami.	50 Ahora, hijos, mostrad vuestro celo por la Ley; dad vuestra vida por la alianza de nuestros padres.
51 Pamiętajcie o tym, jak postępowali ojcowie, co czynili za swojego życia, a zdobędziecie wielką chwałę i imię wasze wiecznie wspominać będą.	51 Recordad las gestas que en su tiempo nuestros padres realizaron; alcanzaréis inmensa gloria, inmortal nombre.
52 Czyż nie w czasie pokusy Abraham okazał się wiernym? I zostało mu to poczytane za sprawiedliwość.	52 ¿No fue hallado Abraham fiel en la prueba y se le reputó por justicia?
53 Józef w czasie największych trudności zachował przykazanie i został panem Egiptu.	53 José, en el tiempo de su angustia, observó la Ley y vino a ser señor de Egipto.
54 Nasz praojciec Finees za swoją wielką gorliwość otrzymał obietnicę kapłaństwa na wieki.	54 Pinjás, nuestro padre, por su ardiente celo, alcanzó la alianza de un sacerdocio eterno.
55 Jozue za zachowanie Bożego polecenia został sędzią Izraela.	55 Josué, por cumplir su mandato, llegó a ser juez en Israel.
56 Kaleb za to, że przed zgromadzeniem wydał świadectwo, otrzymał ziemię w dziedzictwo.	56 Caleb, por su testimonio en la asamblea, obtuvo una herencia en esta tierra.
57 Dawid za swoją pobożność odziedziczył na wieki tron królewski.	57 David, por su piedad, heredó un trono real para siempre.
58 Eliasz w nagrodę za swoją wielką gorliwość o Prawo został zabrany do nieba.	58 Elías, por su ardiente celo por la Ley, fue arrebatado al cielo.
59 Chananiasz, Azariasz i Miszael przez wiarę zostali wyratowani z płomienia.	59 Ananías, Azarías, Misael, por haber tenido confianza, se salvaron de las llamas.
60 Daniel dzięki swej niewinności z paszczy lwów został ocalony.	60 Daniel por su rectitud, escapó de las fauces de los leones.
61 Tak możecie przejść myślą jedno pokolenie po drugim i przekonacie się, że nie zawiedzie się ten, kto w Nim pokłada swe nadzieje.	61 Advertid, pues, que de generación en generación todos los que esperan en El jamás sucumben.
62 Nie obawiajcie się zatem pogróżek grzesznego człowieka, bo jego chwała to gnój i robactwo;	62 No temáis amenazas de hombre pecador: su gloria parará en estiércol y gusanos;
63 dziś się wywyższa, a jutro już go się nie znajdzie, bo powrócił do swego prochu i przepadły jego zamysły.	63 estará hoy encumbrado y mañana no se le encontrará: habrá vuelto a su polvo y sus maquinaciones se desvanecerán.
64 Synowie! Bądźcie mężni i mocni w zachowaniu Prawa, przez nie bowiem dostąpicie chwały.	64 Hijos, sed fuertes y manteneos firmes en la Ley, que en ella hallaréis gloria.
65 Oto wasz brat Szymon. Wiem, że jest on człowiekiem rozważnym. Jemu będziecie posłuszni po wszystkie dni, bo on będzie wam zastępował ojca,	65 Ahí tenéis a Simeón, vuestro hermano. Sé que es hombre sensato; escuchadle siempre: él será vuestro padre.
66 a Juda Machabeusz, który od samej młodości odznacza się nadzwyczajną siłą, będzie dowódcą waszego wojska i będzie prowadził wojnę z ludami.	66 Tenéis a Judas Macabeo, valiente desde su mocedad: él será jefe de vuestro ejército y dirigirá la guerra contra los pueblos.
67 Wy więc ściągnijcie do siebie tych wszystkich, którzy przestrzegają Prawa, i w imieniu swego ludu wykonajcie pomstę!	67 Vosotros, atraeos a cuantos obervan la Ley, vengad a vuestro pueblo,
68 Ściśle odpłaćcie poganom, a trzymajcie się przepisów Prawa!	68 devolved a los gentiles el mal que os han hecho y observad los preceptos de la Ley».
69 Potem udzielił im swego błogosławieństwa i został dołączony do swoich przodków.	69 A continuación, les bendijo y fue a reunirse con sus padres.
70 Zmarł w roku sto czterdziestym szóstym i został pochowany w rodzinnych grobach w Modin. Cały Izrael opłakiwał go z bardzo wielkim żalem.	70 Murió el año 146 y fue sepultado en Modín, en el sepulcro de sus padres. Todo Israel hizo gran duelo por él.