1 Maccabees 13

NEW JERUSALEM	Biblia Tysiąclecia
1 Simon heard that Trypho had col ected a large army to invade and devastate Judaea,	1 Szymon dowiedział się, że Tryfon zebrał liczne wojsko w tym celu, aby iść do ziemi judzkiej i zniszczyć ją.
2 and when he saw how the people were quaking with fear, he went up to Jerusalem, cal ed the peopletogether,	2 Ponieważ zaś widział, że lud jest pełen lęku i bojaźni, udał się do Jerozolimy i zwołał lud,
3 and exhorted them thus, 'You know yourselves how much I and my brothers and my father's familyhave done for the laws and the sanctuary; you know what wars and hardships we have experienced.	3 a dodając im odwagi, mówił: Wy sami wiecie, ile ja, moi bracia i rodzina mojego ojca uczyniliśmy dla Prawa i świątyni, oraz ile było walk i trudów, które ponieśliśmy.
4 That is why my brothers are all dead, for Israel's sake, and I am the only one left.	4 Dlatego wszyscy moi bracia zginęli za Izraela. Pozostałem tylko ja sam jeden.
5 Far be it from me, then, to be sparing of my own life in any time of oppression, for I am not worth morethan my brothers.	5 Teraz zaś, gdy nadszedł czas wielkich utrapień, bynajmniej nie będę chronił mego życia. Nie jestem bowiem lepszy od swoich braci.
6 Rather wil I avenge my nation and the sanctuary and your wives and children, now that the foreignersare al united in malice to destroy us.'	6 Przeciwnie - mścić się będę za swój naród, za świątynię, za żony i dzieci wasze. Wszystkie bowiem narody związały się nienawiścią przeciwko nam i chcą nas zetrzeć.
7 The people's spirit rekindled as they listened to his words,	7 Gdy lud usłyszał te słowa, na nowo rozpaliła się w nim odwaga
8 and they shouted back at him, 'You are our leader in place of Judas and your brother Jonathan.	8 i donośnym głosem tak mu odpowiedział: Ty jesteś naszym wodzem w miejsce swych braci Judy i Jonatana.
9 Fight our battles for us, and we wil do whatever you tel us.'	9 Prowadź naszą wojnę! Cokolwiek nam rozkażesz - wykonamy.
10 So he assembled al the fighting men and hurried on with completing the wal s of Jerusalem,fortifying the whole perimeter.	10 Wtedy zebrał on wszystkich ludzi zdolnych do noszenia broni, a potem z wielkim poświęceniem wykończył mury Jerozolimy i wokoło ją obwarował.
11 He sent a considerable force to Joppa under Jonathan son of Absalom who drove out the inhabitantsand remained there in occupation.	11 Do Jafy zaś posłał Jonatana, syna Absaloma, z dość dużym oddziałem wojska. Ten zaś wypędził tych, którzy w niej przebywali, a sam w niej pozostał.
12 Trypho now left Ptolemais with a large army to invade Judaea, taking Jonathan with him underguard.	12 Tryfon razem z licznym wojskiem wyruszył z Ptolemaidy do ziemi judzkiej. Jonatan był z nim jako więzień.
13 Simon pitched camp in Adida, facing the plain.	13 Szymon zaś rozłożył swój obóz koło Adidy na brzegu równiny.
14 When Trypho learned that Simon had taken the place of his brother Jonathan and that he intendedto join battle with him, he sent envoys to him with this message,	14 Gdy Tryfon dowiedział się, że Szymon stanął w miejsce swego brata Jonatana i że zamierza stoczyć z nim bitwę,
15 'Your brother Jonathan was in debt to the royal exchequer for the offices he held; that is why we aredetaining him.	15 wysłał do niego poselstwo z oznajmieniem: Zatrzymaliśmy twego brata Jonatana w sprawie pieniędzy, które z racji swego urzędu był winien królewskiej kasie.
16 If you send a hundred talents of silver and two of his sons as hostages, to make sure that on hisrelease he does not revolt against us, we shal release him.'	16 Prześlij więc teraz sto talentów srebra i dwóch spośród jego synów jako zakładników, aby przypadkiem po uwolnieniu nie odstąpił od nas. Wtedy go uwolnimy.
17 Although Simon was aware that the message was a ruse, he sent for the money and the boys forfear of incurring great hostility from the people,	17 Szymon wiedział, że podstępnie do niego mówią. Posłał jednak pieniądze i chłopców, by wśród ludu nie wzniecić przeciwko sobie wielkiej nienawiści.
18 who would have said that Jonathan had died because Simon would not send Trypho the money andthe children.	18 Mówiliby bowiem: Zginął dlatego, że nie posłał mu pieniędzy i chłopców.
19 He therefore sent both the boys and the hundred talents, but Trypho broke his word and did notrelease Jonathan.	19 Posłał więc chłopców i sto talentów, ale tamten złamał swoje słowo i Jonatana nie wypuścił.
20 Next, Trypho set about the invasion and devastation of the country; he made a detour along theAdora road, but Simon and his army confronted him wherever he attempted to go.	20 Potem Tryfon wyruszył z zamiarem wejścia do kraju i zniszczenia go. Przeszli okrężną drogą do Adory. Szymon zaś ze swoim wojskiem zagradzał mu drogę w każdym miejscu, przez które przechodził.
21 The men in the Citadel kept sending messengers to Trypho, urging him to get through to them byway of the desert and send them supplies.	21 Załoga zamku wysłała do Tryfona poselstwo z prośbą, aby przybył do nich przez pustynię i przysłał im żywności.
22 Trypho organised his entire cavalry to go, but that night it snowed so heavily that he could not getthrough for the snow, so he left there and moved off into Gilead.	22 Tryfon całą swoją konnicę przygotował do drogi. Tej nocy jednak spadło bardzo wiele śniegu, do tego stopnia, że z powodu śniegu nie mógł się tam udać. Wyruszył więc i udał się do Gileadu.
23 As he approached Baskama he kil ed Jonathan, who was buried there.	23 W pobliżu Baskama zamordował Jonatana i został on tam pochowany.
24 Trypho turned back and regained his own country.	24 Następnie Tryfon wycofał się i powrócił do swojej krainy.
25 Simon sent and recovered the bones of his brother Jonathan, and buried him in Modein, the town ofhis ancestors.	25 Szymon rozkazał zabrać kości swego brata Jonatana i pochować go w Modin, mieście swych ojców.
26 Al Israel kept solemn mourning for him and long bewailed him.	26 Cały Izrael okazywał po nim wielki żal i opłakiwał go przez długi czas.
27 Over the tomb of his father and brothers, Simon raised a monument high enough to catch the eye,using dressed stone back and front.	27 Szymon zaś na grobie swego ojca i swych braci wybudował pomnik tak wysoki, że z daleka można go było zobaczyć - pomnik, który z jednej i drugiej strony był wyłożony ciosowymi kamieniami.
28 He erected seven pyramids facing each other, for his father and mother and his four brothers,	28 Ponadto zaś wystawił siedem piramid, jedną obok drugiej: dla ojca, dla matki i dla czterech braci.
29 surrounding them with a structure consisting of tal columns surmounted by trophies of arms to theireverlasting memory and, beside the trophies of arms, ships sculpted on a scale to be seen by al who sail thesea.	29 Wokoło nich jako ozdobę wybudował wysokie kolumny, a na kolumnach na wieczną pamiątkę umieścił zbroję, obok zaś zbroi wyryto okręty, tak żeby mogli je zobaczyć ci, którzy będą płynęli po morzu.
30 Such was the monument he constructed at Modein, and it is stil there today.	30 To jest pomnik grobowy, który wybudował w Modin, a który stoi do dnia dzisiejszego.
31 Now Trypho, betraying the trust of young King Antiochus, put him to death.	31 Tryfon zaś używał podstępów w stosunku do młodego króla Antiocha, a potem go zamordował.
32 He usurped his throne, assuming the crown of Asia, and brought great havoc on the country.	32 W jego miejsce sam ogłosił się królem i włożył sobie na głowę diadem Azji, a krajowi przyniósł wielkie nieszczęście.
33 Simon built up the fortresses of Judaea, surrounding them with high towers, great wal s and gateswith bolts, and stocked these fortresses with food.	33 Szymon tymczasem budował w Judei twierdze, umacniał je potężnymi wieżami, wysokimi murami, bramami i zasuwami. W twierdzach składał zapasy żywności.
34 He also sent a delegation to King Demetrius, to get him to grant the province a remission, since alTrypho did was to despoil.	34 Szymon także dobrał ludzi i posłał ich do króla Demetriusza, aby kraj zwolnił od podatków. Bo czynami Tryfona były tylko grabieże.
35 King Demetrius replied to his request in a letter framed as fol ows:	35 Król zaś Demetriusz posłał do niego te słowa i dał mu pisemną odpowiedź następującym listem:
36 'King Demetrius to Simon, high priest and Friend of Kings, and to the elders and nation of the Jews,greetings.	36 Król Demetriusz arcykapłanowi i przyjacielowi królów, Szymonowi, starszyźnie oraz całemu narodowi żydowskiemu - pozdrowienie.
37 'It has pleased us to accept the golden crown and the palm you have sent us, and we are disposedto make a general peace with you, and to write to the officials to grant you remissions.	37 Otrzymaliśmy złotą koronę i palmową gałąź, które przysłaliście. Jesteśmy też gotowi zawrzeć z wami całkowity pokój, a także napisać do urzędników, aby nie ściągali z was tego, co już zostało darowane.
38 Everything that we have decreed concerning you remains in force, and the fortresses you have builtmay remain in your hands.	38 To wszystko bowiem, co postanowiliśmy w stosunku do was, będzie obowiązywało, i twierdze, które wybudowaliście, będą należały do was.
39 We pardon all offences, unwitting or intentional, hitherto committed, and remit the crown tax you nowowe us; and whatever other taxes were levied in Jerusalem are no longer to be levied.	39 Zapewniamy wam darowanie przeoczeń i wykroczeń aż do dnia dzisiejszego, tak samo zwalniamy was od podatku koronnego, który jeszcze jesteście winni, a jeżeli jeszcze w Jerozolimie są jakieś podatki do zapłacenia, niech już nie będą płacone!
40 If any of you are suitable for enrolment in our bodyguard, let them be enrol ed, and let there bepeace between us.'	40 Jeżeli między wami są zdatni do zaciągnięcia się w poczet naszej służby przybocznej, niech się zaciągają! Pomiędzy nami niech będzie pokój!
41 The gentile yoke was thus lifted from Israel in the year 170,	41 W roku więc sto siedemdziesiątym pogańskie jarzmo zostało zdjęte z Izraela,
42 when our people began engrossing their documents and contracts: 'In the first year of Simon,eminent high priest, commander-in-chief and ethnarch of the Jews'.	42 a lud na dokumentach i na umowach zaczął pisać: W pierwszym roku Szymona, wielkiego arcykapłana, wodza i zwierzchnika Żydów.
43 About that time Simon laid siege to Gezer, surrounding it with his troops. He constructed a mobiletower, brought it up to the city, opened a breach in one of the bastions and took it.	43 W tym czasie rozłożył on swój obóz koło Gezer i otoczył je swoim wojskiem. Potem wybudował wieżę oblężniczą i przyprowadził ją pod miasto, w wieży miejskiej zrobił wyłom i zdobył ją.
44 The men in the mobile tower sprang out into the city, where great confusion ensued.	44 Załoga wieży oblężniczej dostała się do miasta, w mieście więc powstał wielki popłoch.
45 The citizens, accompanied by their wives and children, mounted the ramparts with their garmentstorn and loudly implored Simon to make peace with them:	45 Mieszkańcy miasta razem ze swoimi żonami i dziećmi wchodzili na mury, rozdzierali szaty, krzyczeli i błagali Szymona, żeby im podał prawicę.
46 'Treat us', they said, 'not as our wickedness deserves, but as your mercy prompts you.'	46 Mówili: Postępuj z nami nie według naszych nieprawości, ale według swojego miłosierdzia!
47 Simon came to terms with them and stopped the fighting; but he expel ed them from the city, purifiedthe houses which contained idols, and then made his entry with songs of praise.	47 Szymon dał się im ubłagać i nie walczył już przeciwko nim. Wypędził ich jednak z miasta i oczyścił domy, w których znajdowały się bożki, i wtedy dopiero odbył swój wjazd do niego przy śpiewie hymnów i pochwalnych pieśni.
48 He banished al impurity from it, settled in it people who observed the Law, and having fortified it,built a residence there for himself.	48 Wszelką nieczystość wyrzucił stamtąd, a osiedlił ludzi, którzy zachowywali Prawo. Potem zaś umocnił miasto i wybudował w nim dla siebie mieszkanie.
49 The occupants of the Citadel in Jerusalem, prevented as they were from coming out and going intothe countryside to buy and sel , were in desperate need of food, and numbers of them were being carried off bystarvation.	49 Tym, którzy byli na zamku w Jerozolimie, nie pozwolono utrzymywać żadnych stosunków z krajem, nie pozwolono im kupować ani sprzedawać. Cierpieli więc bardzo wielki głód, a nawet wielu z nich zmarło z głodu.
50 They begged Simon to make peace with them, and he granted this, though he expel ed them andpurified the Citadel from its pollutions.	50 Prosili więc Szymona, żeby im podał prawicę. Podał więc im, ale wypędził ich stamtąd, a zamek oczyścił z wszelkiej nieczystości.
51 The Jews made their entry on the twenty-third day of the second month in the year 171, withacclamations and carrying palms, to the sound of lyres, cymbals and harps, chanting hymns and canticles, sincea great enemy had been crushed and thrown out of Israel. Simon made it a day of annual rejoicing.	51 Dnia dwudziestego trzeciego miesiąca drugiego roku sto siedemdziesiątego pierwszego weszli do zamku przy śpiewie pieśni, z palmowymi gałęziami w rękach. Grano na harfach, na cymbałach, na lirach, [śpiewano] hymny i pieśni, bo wielki nieprzyjaciel został usunięty spośród Izraela.
52 He fortified the Temple hil on the Citadel side, and took up residence there with his men.	52 Szymon postanowił, że ten dzień będzie się obchodziło każdego roku z radością. Potem umocnił on świątynną górę, która jest obok zamku, i zamieszkał tam razem ze swoimi ludźmi.
53 Since his son John had come to manhood, Simon appointed him general-in-chief, with his residencein Gezer.	53 Gdy Szymon przekonał się, że jego syn Jan jest już dojrzałym mężczyzną, złożył na niego dowództwo nad wszystkimi wojskami. Mieszkał on w Gezer.