2 Maccabees 13

NEW AMERICAN BIBLE	Biblia Tysiąclecia
1 In the year one hundred and forty-nine, Judas and his men learned that Antiochus Eupator was invading Judea with a large force,	1 W sto czterdziestym dziewiątym roku doszło do żołnierzy Judy, że Antioch Eupator wyruszył z wojskiem przeciwko Judei
2 and that with him was Lysias, his guardian, who was in charge of the government. They led a Greek army of one hundred and ten thousand foot soldiers, fifty-three hundred horsemen, twenty-two elephants, and three hundred chariots armed with scythes.	2 i że z nim jest Lizjasz, jego opiekun i wielkorządca, na czele greckiego wojska liczącego sto dziesięć tysięcy piechoty, pięć tysięcy trzystu jezdnych, dwadzieścia dwa słonie i trzysta rydwanów uzbrojonych w sierpy.
3 Menelaus also joined them, and with great duplicity kept urging Antiochus on, not for the welfare of his country, but in the hope of being established in office.	3 Dołączył się zaś do nich Menelaos, który bardzo podstępnie prosił Antiocha, jednak nie o ocalenie ojczyzny, ale - czego się spodziewał - o przywrócenie mu władzy.
4 But the King of kings aroused the anger of Antiochus against the scoundrel. When the king was shown by Lysias that Menelaus was to blame for all the trouble, he ordered him to be taken to Beroea and executed there in the customary local method.	4 Król królów jednak rozpalił gniew Antiocha przeciwko złoczyńcy. Lizjasz bowiem wyjaśnił, że on właśnie jest winien całego zła, a [król] rozkazał, aby go zaprowadzili do Beroi i stracili wedle miejscowych zwyczajów.
5 There is at that place a tower seventy-five feet high, full of ashes, with a circular rim sloping down steeply on all sides toward the ashes.	5 Była zaś tam wieża wysoka na pięćdziesiąt łokci, pełna popiołu, w niej zaś było urządzenie, które się obracało i ze wszystkich stron strącało do popiołu.
6 A man guilty of sacrilege or notorious for certain other crimes is brought up there and then hurled down to destruction.	6 Stamtąd świętokradcę lub winnego niektórych innych niezwykle ciężkich przestępstw strącali na zagładę.
7 In such a manner was Menelaus, the transgressor of the law, fated to die; he was deprived even of decent burial.	7 W ten sposób przyszła na przestępcę śmierć, która pozbawiła Menelaosa grobu wykopanego w ziemi -
8 It was altogether just that he who had committed so many sins against the altar with its pure fire and ashes should meet his death in ashes.	8 bardzo słusznie - popełnił on bowiem wiele grzechów przeciwko ołtarzowi, którego ogień i popiół był święty. W popiele więc znalazł śmierć.
9 The king was advancing, his mind full of savage plans for inflicting on the Jews worse things than those they suffered in his father's time.	9 Król pełen barbarzyńskich myśli postępował naprzód, aby pokazać Żydom rzeczy gorsze od tych, które były za jego ojca.
10 When Judas learned of this, he urged the people to call upon the LORD night and day, to help them now, if ever,	10 Dowiedział się o tym Juda i oznajmił ludowi, aby dzień i noc wołali do Pana, a może jak poprzednio, tak również teraz wspomoże tych, którzy mają być pozbawieni Prawa, ojczyzny i świętego przybytku,
11 when they were about to be deprived of their law, their country, and their holy temple; and not to allow this nation, which had just begun to revive, to be subjected again to blasphemous Gentiles.	11 a nie pozwoli, aby lud, który dopiero co na krótko odetchnął, popadł w służbę nikczemnych pogan.
12 When they had all joined in doing this, and had implored the merciful LORD continuously with weeping and fasting and prostrations for three days, Judas encouraged them and told them to stand ready.	12 Kiedy zaś wszyscy uczynili to i błagali na kolanach miłosiernego Pana ze łzami i w postach przez trzy dni bez przerwy, Juda przemówił do nich i polecił, aby byli blisko.
13 After a private meeting with the elders, he decided that, before the king's army could invade Judea and take possession of the city, the Jews should march out and settle the matter with God's help.	13 Po osobnej naradzie ze starszyzną polecił, aby - zanim król wprowadzi wojsko do Judei i stanie się panem miasta - wyjść i być gotowym na wszystko przy Bożej pomocy.
14 Leaving the outcome to the Creator of the world, and exhorting his followers to fight nobly to death for the laws, the temple, the city, the country, and the government, he pitched his camp near Modein.	14 Oddając się w opiekę Stwórcy świata upomniał swoich żołnierzy, aby mężnie aż do śmierci walczyli za prawa, świątynię, miasto, ojczyznę i zwyczaje ojczyste. Koło Modin rozbił obóz.
15 Giving his men the battle cry "God's Victory," he made a night attack on the king's pavilion with a picked force of the bravest young men and killed about two thousand in the camp. They also slew the lead elephant and its rider.	15 Swoim żołnierzom dał hasło: Boże zwycięstwo!, sam zaś z wybranymi najlepszymi młodzieńcami napadł nocną porą na królewski namiot. W obozie zgładził około dwu tysięcy ludzi i przebił największego ze słoni razem z tym, który był na wierzchu.
16 Finally they withdrew in triumph, having filled the camp with terror and confusion.	16 Na koniec zaś, kiedy obóz napełnili strachem i przerażeniem, wycofali się pełni radości.
17 Day was just breaking when this was accomplished with the help and protection of the LORD.	17 Nim dzień zaświtał, wszystko się już dokonało dzięki opiece, którą otoczył go Pan.
18 The king, having had a taste of the Jews' daring, tried to take their positions by a stratagem.	18 Kiedy król miał przedsmak odwagi Żydów, rozpoczął próby, aby podstępnymi sposobami stać się panem okolicy.
19 So he marched against Beth-zur, a strong fortress of the Jews; but he was driven back, checked, and defeated.	19 Zbliżył się więc do Bet-Sur, mocnej żydowskiej twierdzy, został odrzucony, dokonał natarcia, został pokonany.
20 Judas then sent supplies to the men inside,	20 Juda bowiem posłał oblężonym wszystko, co było potrzebne.
21 but Rhodocus, of the Jewish army, betrayed military secrets to the enemy. He was found out, arrested, and imprisoned.	21 Kiedy Rodokos z żydowskiego wojska zdradził nieprzyjaciołom tajemnice, odszukano go, pochwycono i zamknięto.
22 The king made a second attempt by negotiating with the men of Beth-zur. After giving them his pledge and receiving theirs, he withdrew	22 Drugi raz prowadził król układy z załogą Bet-Sur, wyciągnął prawicę, otrzymał [ją], oddalił się, napadł na żołnierzy Judy, został pokonany.
23 and attacked Judas and his men. But he was defeated. Next he heard that Philip, who was left in charge of the government in Antioch had rebelled. Dismayed, he parleyed with the Jews, submitted to their terms, and swore to observe their rights. Having come to this agreement, he offered a sacrifice, and honored the temple with a generous donation.	23 Dowiedział się, że Filip pozostawiony jako wielkorządca w Antiochii dostał pomieszania zmysłów. Głęboko tym poruszony zwrócił się do Żydów łagodnymi słowami, wszedł w porozumienie i zaprzysiągł wszystkie dogodne warunki, pojednał się i złożył ofiarę, uczcił świątynię i okazał się wspaniałomyślnym wobec miejsca [świętego].
24 He approved of Maccabeus and left him as military and civil governor of the territory from Ptolemais to the region of the Gerrenes.	24 Przyjął nawet Machabeusza. Pozostawił Hegemonidesa dowódcą od Ptolemaidy aż do kraju Gerreńczyków.
25 When he came to Ptolemais, the people of that city were angered by the peace treaty; in fact they were so indignant that they wanted to annul its provisions.	25 Udał się do Ptolemaidy. Mieszkańcy jednak Ptolemaidy byli niezadowoleni z układów, oburzyli się i chcieli unieważnić postanowienia.
26 But Lysias took the platform, defended the treaty as well as he could and won them over by persuasion. After calming them and gaining their good will, he returned to Antioch. That is how the king's attack and withdrawal went.	26 Lizjasz wszedł na trybunę, bronił, jak mógł, uspokoił, ułagodził, przejednał, powrócił do Antiochii. - Tak się odbył wypad i wycofanie się króla.