1 Maccabees 11

NEW JERUSALEM	Biblia Tysiąclecia
1 The king of Egypt then assembled an army as numerous as the sands of the seashore, with manyships, and set out to take possession of Alexander's kingdom by a ruse and add it to his own kingdom.	1 Król egipski zebrał wojsko tak liczne, jak piasek na morskim brzegu, a także wiele okrętów. Chciał bowiem podstępnie opanować królestwo Aleksandra i dołączyć je do swego królestwa.
2 He set off for Syria with protestations of peace, and the people of the towns opened their gates to himand came out to meet him, since King Alexander's orders were to welcome him, Ptolemy being his father-in-law.	2 Zapewniając o pokoju udał się do Syrii. Mieszkańcy miast otwierali mu bramy i wychodzili naprzeciw niego, ponieważ był nakaz króla Aleksandra, aby naprzeciwko niego wychodzić. Był to przecież jego teść.
3 On entering the towns, however, Ptolemy quartered troops as a garrison in each one.	3 Ptolemeusz zaś, gdy tylko wchodził do miast, pozostawiał swoje wojsko jako załogę w każdym mieście.
4 When he reached Azotus he was shown the burnt-out temple of Dagon, with Azotus and its suburbsin ruins, corpses scattered here and there, and the charred remains of those whom Jonathan had burnt to deathin the battle, piled into heaps along his route.	4 Gdy przybył do Azotu, pokazano mu spaloną świątynię Dagona oraz ruiny Azotu i okolicznych miejscowości, a tak samo ciała tych, którzy polegli i którzy w czasie bitwy zostali spaleni, a których złożono na stosy obok drogi, jaką miał przechodzić.
5 They explained to the king what Jonathan had done, hoping for his disapproval; but the king saidnothing.	5 Opowiadano też królowi o wszystkim, co zrobił Jonatan, a to w tym celu, aby go zganił. Król jednak milczał.
6 Jonathan went in state to meet the king at Joppa, where they greeted each other and spent the night.	6 Jonatan tymczasem z całym swoim przepychem odwiedził króla w Jafie. Pozdrowili się tam wzajemnie i byli razem przez całą noc.
7 Jonathan accompanied the king as far as the river called Eleutherus, and then returned to Jerusalem.	7 Potem zaś Jonatan odprowadził króla aż do rzeki, która się nazywa Eleuteros, i stamtąd powrócił do Jerozolimy.
8 King Ptolemy for his part occupied the coastal towns as far as Seleucia on the coast, al the whilematuring his wicked designs against Alexander.	8 Król Ptolemeusz zaś był już władcą nad wszystkimi nadbrzeżnymi miastami aż do nadmorskiej Seleucji, a wobec Aleksandra miał niedobre zamiary.
9 He sent envoys to King Demetrius to say, 'Come and let us make a treaty; I shall give you mydaughter, whom Alexander now has, and you shal rule your father's kingdom.	9 Wysłał on bowiem do króla Demetriusza poselstwo z oznajmieniem: Przybywaj! Zawiążemy ze sobą przymierze. Dam ci moją córkę, którą ma Aleksander, i będziesz panował nad królestwem swego ojca.
10 I regret having given my daughter to that man, since he has tried to kil me.'	10 Żal mi, że dałem mu swoją córkę, bo nastawał na moje życie.
11 He made this accusation because he coveted his kingdom.	11 Taką potwarz rzucił na niego, gdyż pragnął zawładnąć jego królestwem.
12 Having carried off his daughter and bestowed her on Demetrius, he broke with Alexander, and theirenmity became open.	12 Zabrał więc swoją córkę i oddał ją Demetriuszowi. W ten sposób zerwał z Aleksandrem, a ich wrogość stała się jawna.
13 Ptolemy next entered Antioch and assumed the crown of Asia; he now wore on his head the twocrowns of Egypt and Asia.	13 Ptolemeusz zaś uroczyście wjechał do Antiochii i włożył sobie na głowę diadem Azji. Tak więc na swojej głowie miał dwa diademy: Egiptu i Azji.
14 King Alexander was in Cilicia at the time, since the people of those parts had risen in revolt,	14 Król Aleksander w tym czasie był w Cylicji. Odstąpili bowiem od niego mieszkańcy tamtejszych okolic.
15 but when he heard the news, he advanced on his rival to give battle, while Ptolemy for his part alsotook the field, met him with a strong force and routed him.	15 Gdy Aleksander dowiedział się [o tym], wyruszył na wojnę przeciwko niemu. Ptolemeusz jednak wyruszył z wielką siłą, uderzył na niego i pokonał.
16 Alexander fled to Arabia for refuge, and King Ptolemy reigned supreme.	16 Aleksander uciekł do Arabii, aby tam znaleźć schronienie, a król Ptolemeusz był górą.
17 Zabdiel the Arab cut off Alexander's head and sent it to Ptolemy.	17 Arab Zabdiel odciął głowę Aleksandrowi i posłał ją Ptolemeuszowi.
18 Three days later King Ptolemy died, and the Egyptian garrisons in the strongholds were kil ed by thelocal inhabitants.	18 Król Ptolemeusz jednak trzeciego dnia zmarł, a mieszkańcy miast pozabijali załogi pozostawione w twierdzach.
19 So Demetrius became king in the year 167.	19 W ten sposób w sto sześćdziesiątym siódmym roku doszedł do władzy Demetriusz.
20 At the same time, Jonathan mustered the men of Judaea for an assault on the Citadel of Jerusalem,and they set up numerous siege-engines against it.	20 W tym to czasie Jonatan zgromadził mieszkańców Judei po to, aby zdobyć zamek w Jerozolimie. Przygotowano nawet wiele machin oblężniczych.
21 But some renegades who hated their nation made their way to the king and told him that Jonathanwas besieging the Citadel.	21 Niektórzy jednak z tych, którzy nienawidzili własny naród, ludzie bezbożni, poszli do króla z wiadomością, że Jonatan oblega zamek.
22 The king was angered by the news. No sooner had he been informed than he set out and came toPtolemais. He wrote to Jonathan, tel ing him to raise the siege and to meet him for a conference in Ptolemais assoon as possible.	22 Gdy to usłyszał, rozgniewał się. Zaraz też na wiadomość o tym wyruszył, przybył do Ptolemaidy i napisał do Jonatana, żeby wstrzymał oblężenie i żeby natychmiast przybył do Ptolemaidy z nim się rozmówić.
23 When Jonathan heard this, he gave orders for the siege to continue; he then selected a deputationfrom the elders of Israel and the priests, and took the deliberate risk	23 Gdy Jonatan dowiedział się o tym, rozkazał oblężenie prowadzić dalej. Potem wybrał starszych spomiędzy Izraelitów i spomiędzy kapłanów i sam wystawił się na niebezpieczeństwo.
24 of himself taking silver and gold, clothing and numerous other presents, and going to Ptolemais toface the king, whose favour he succeeded in winning;	24 Zabrał ze sobą srebro, złoto, szaty i wiele innych podarunków i udał się do króla do Ptolemaidy. Pozyskał względy u niego.
25 and although one or two renegades of his nation brought charges against him,	25 Kilku bezbożnych spośród narodu wnosiło skargi przeciwko niemu,
26 the king treated him as his predecessors had treated him, and promoted him in the presence of alhis friends.	26 ale król tak się z nim obszedł, jak się z nim obeszli poprzednicy: uczcił go wobec wszystkich swoich przyjaciół,
27 He confirmed him in the high-priesthood and whatever other distinctions he already held, and hadhim ranked among the First Friends.	27 a ponadto potwierdził mu arcykapłaństwo oraz wszystkie inne władze, jakie miał poprzednio, i kazał go zaliczyć pomiędzy pierwszych swoich przyjaciół.
28 Jonathan asked the king to exempt Judaea and the three Samaritan districts from taxation,promising him three hundred talents in return.	28 Wtedy Jonatan prosił króla, aby Judea i trzy okręgi z Samarii były wolne od podatków. Za to obiecał mu trzysta talentów.
29 The king consented, and wrote Jonathan a rescript covering the whole matter, in these terms:	29 Spodobało się to królowi i co do wszystkich tych spraw dał Jonatanowi pismo zawierające te słowa:
30 'King Demetrius to Jonathan his brother, and to the Jewish nation, greetings.	30 Król Demetriusz bratu Jonatanowi i narodowi żydowskiemu - pozdrowienie.
31 'We have written to Lasthenes our cousin concerning you, and now send you this copy of ourrescript for your own information:	31 Do waszej wiadomości przesyłamy odpis listu, który w waszej sprawie pisaliśmy do naszego krewnego Lastenesa:
32 "King Demetrius to his father Lasthenes, greetings.	32 Król Demetriusz ojcu Lastenesowi - pozdrowienie.
33 "The nation of the Jews is our al y; they fulfil their obligations to us, and in view of their goodwilltowards us we have decided to show them our bounty.	33 Za przychylność względem nas postanowiliśmy wynagrodzić naród żydowski, naszych przyjaciół, którzy wobec nas przestrzegają tego, co słuszne.
34 We confirm them in their possession of the territory of Judaea and the three districts of Aphairema,Lydda and Ramathaim; these were annexed to Judaea from Samaritan territory, with al their dependencies, infavour of al who offer sacrifice in Jerusalem, instead of the royal dues which the king formerly received fromthem every year, from the yield of the soil and the fruit crops.	34 Pozostawiamy więc im zarówno krainę Judei, jak i trzy okręgi: Afairema, Lidda i Ramataim, które razem ze wszystkim, co do nich należy, mają być przydzielone od Samarii do Judei. Wszystkich, którzy w Jerozolimie składają ofiary, [uwalniamy] od królewskich podatków, które król dotychczas corocznie pobierał: z tego, co się urodziło na roli i na
35 As regards our other rights over the tithes and taxes due to us, over the salt marshes, and the crowntaxes due to us, as from today we release them from them al .	35 Dalej [zrzekamy się] od tej chwili tego, co przypadało nam z dziesięcin i ceł, a także z jezior solnych i z podatku koronnego, który nam przypada. Zrzekamy się tego wszystkiego na ich korzyść.
36 None of these grants will be revoked henceforth or anywhere.	36 Nic z tego nie może być odwołane od tej chwili na zawsze.
37 You wil make yourself responsible for having a copy of this made, to be given to Jonathan anddisplayed on the holy mountain in a conspicuous place." '	37 Teraz zatem postarajcie się zrobić odpis tych postanowień i wręczyć go Jonatanowi. Powinien on być umieszczony na Świętej Górze, na widocznym miejscu.
38 When King Demetrius saw that the country was at peace under his rule and that no resistance wasoffered him, he dismissed his forces, and sent al the men home, except for the foreign troops that he hadrecruited in the foreign island, thus incurring the enmity of the veterans who had served his ancestors.	38 Gdy król Demetriusz przekonał się, że w całym jego państwie zapanował pokój i że nikt mu już nie stawia oporu, rozpuścił do domu wszystkich swych żołnierzy, z wyjątkiem żołnierzy cudzoziemskich, których najął z wysp pogańskich. Wszystkie więc oddziały, które służyły jeszcze za jego przodków, źle były do niego usposobione.
39 Now Trypho, one of Alexander's former supporters, noting that al the troops were muttering againstDemetrius, went to see Iamleku, the Arab who was bringing up Antiochus, Alexander's young son,	39 Tryfon, który poprzednio był zwolennikiem Aleksandra, zauważył, że wszyscy żołnierze narzekają na Demetriusza. Udał się więc do Araba Imalkue, który wychowywał Antiocha, małego syna Aleksandra,
40 and repeatedly urged him to let him have the boy, so that he might succeed his father as king; hetold him of Demetrius' decision and of the resentment it had aroused among his troops. He spent a long timethere.	40 i prosił go, żeby mu oddał go w tym celu, aby on po swoim ojcu objął panowanie. Zaznajomił go z rozkazami Demetriusza i opowiedział o nienawiści, z jaką jego wojska odnoszą się do niego. Przez wiele dni tam przebywał.
41 Jonathan, meanwhile, sent to ask King Demetrius to withdraw the garrisons from the Citadel inJerusalem and from the other fortresses, since they were constantly fighting Israel.	41 Jonatan tymczasem posłał prośbę do króla Demetriusza, aby zabrał żołnierzy z zamku w Jerozolimie i tych, którzy przebywali w twierdzach. Walczyli oni bowiem przeciwko Izraelowi.
42 Demetrius sent word back to Jonathan, 'Not only wil I do this for you and for your nation, but I shalheap honours on you and your nation if I find a favourable opportunity.	42 Demetriusz zaś odpowiedział Jonatanowi w słowach: Nie tylko to uczynię dla ciebie i dla twojego narodu, ponadto wysoko odznaczę i ciebie, i twój naród, niech tylko znajdę do tego sposobność.
43 For the present, you would do wel to send me reinforcements, since al my troops have deserted.'	43 W tej chwili dobrze byś zrobił, gdybyś mi przysłał żołnierzy do pomocy. Wszystkie bowiem moje wojska odstąpiły ode mnie.
44 Jonathan sent three thousand experienced soldiers to him in Antioch; when they reached the king,he was delighted at their arrival.	44 Jonatan posłał mu więc do Antiochii trzy tysiące nadzwyczaj dzielnych [wojowników]. Gdy przybyli do króla, ten ucieszył się, że już są przy nim.
45 The citizens crowded together in the centre of the city, to the number of some hundred and twentythousand, intending to kil the king.	45 Wtedy mieszkańcy miasta w liczbie około stu dwudziestu tysięcy ludzi zebrali się w środku miasta i chcieli króla zamordować.
46 The king took refuge in the palace, while the citizens occupied the thoroughfares of the city andbegan to attack.	46 Król schronił się do pałacu. Mieszkańcy miasta opanowali ulice i rozpoczęli walkę.
47 The king then cal ed on the Jews for help; and these al ral ied round him, then fanned out throughthe city, and that day kil ed about a hundred thousand of its inhabitants.	47 Wtedy król przywołał na pomoc Żydów. Wszyscy zwartą gromadą przybyli mu z pomocą, a potem rozdzielili się w mieście. Tego dnia w mieście zabili blisko sto tysięcy ludzi,
48 They fired the city, seizing a great deal of plunder at the same time, and secured the king's safety.	48 ponadto zaś spalili tego dnia miasto i zabrali wiele łupów. W ten sposób ocalili króla.
49 When the citizens saw that the Jews had the city at their mercy, their courage failed them, and theymade an abject appeal to the king,	49 Gdy mieszkańcy miasta przekonali się, że Żydzi w mieście tak postępują, jak im się podoba, upadli na duchu i zwrócili się do króla z prośbą, mówiąc:
50 'Give us the right hand of peace, and let the Jews stop their fight against us and the city.'	50 Podaj nam prawicę, a niech Żydzi zaprzestaną walczyć przeciwko nam i przeciwko miastu.
51 They threw down their arms and made peace. The Jews were covered in glory, in the eyes of theking and of everyone else in his kingdom. Having won renown in his kingdom, they returned to Jerusalem ladenwith booty.	51 Rzucili więc broń i zawarli pokój. Żydzi zaś chodzili w sławie wobec króla i wobec wszystkich mieszkańców jego królestwa, a potem z wielu łupami powrócili do Jerozolimy.
52 Thus, King Demetrius sat al the more securely on his royal throne, and the country was quiet underhis government.	52 Król Demetriusz zaś zasiadł na tronie swego królestwa i w całym jego państwie zapanował pokój.
53 But he gave the lie to all the promises he had made, and changed his attitude to Jonathan, givingnothing in return for the services Jonathan had rendered him, but thwarting him at every turn.	53 Wtedy złamał wszystkie przyrzeczenia, stał się wrogiem Jonatana; nie wynagrodził go za te dobrodziejstwa, których od niego doznał, ale raczej bardzo go trapił.
54 After this, Trypho came back with the little boy Antiochus, who became king and was crowned.	54 Po tych wypadkach powrócił Tryfon mając ze sobą Antiocha, małego jeszcze chłopczyka. Zaczął on królować i włożył na głowę diadem,
55 Al the troops that Demetrius had summarily dismissed rallied to Antiochus, and made war onDemetrius, who turned tail and fled.	55 a koło niego zebrali się wszyscy żołnierze, których zwolnił Demetriusz. Walczyli przeciwko niemu, a on został pobity i uciekł.
56 Trypho captured the elephants and seized Antioch.	56 Tryfon zaś zawładnął bestiami i zdobył Antiochię.
57 Young Antiochus then wrote as fol ows to Jonathan: 'I confirm you in the high-priesthood and set youover the four districts and appoint you one of the Friends of the King.'	57 Młody Antioch zaś napisał do Jonatana te słowa: Potwierdzam twoją godność arcykapłana i ustanawiam cię zarządcą nad czterema okręgami. Będziesz jednym z królewskich przyjaciół.
58 He sent him a service of gold plate, and granted him the right to drink from gold vessels, and to wearthe purple and the golden brooch.	58 Przysłał mu też złote naczynia stołowe i dał mu pozwolenie na picie ze złotych kielichów, chodzenie w purpurowej szacie i noszenie złotej sprzączki.
59 He appointed his brother Simon commander-in-chief of the region from the Ladder of Tyre to thefrontiers of Egypt.	59 Szymona zaś, jego brata, zamianował wodzem na obszarze od Schodów Tyru aż do granic Egiptu.
60 Jonathan then set out and made a progress through Transeuphrates and its towns, and the entireSyrian army rallied to his support. He came to Ascalon and was received in state by the inhabitants.	60 Jonatan wyruszył [z Jerozolimy] i przeszedł przez krainę za Rzeką i przez tamtejsze miasta. Całe syryjskie wojsko złączyło się z nim, aby mu pomagać. Gdy przybył do Askalonu, mieszkańcy miasta przywitali go uroczyście.
61 From there he proceeded to Gaza, but the people of Gaza shut him out, so he laid siege to it,burning down its suburbs and plundering them.	61 Stamtąd odszedł do Gazy. Mieszkańcy jednak Gazy zamknęli przed nim bramy. Rozłożył się więc obozem wokoło niej, spalił wszystkie podmiejskie miejscowości i zabrał zdobyte w nich łupy.
62 The people of Gaza then pleaded with Jonathan, and he made peace with them; but he took thesons of their chief men as hostages and sent them away to Jerusalem. He then travel ed through the country asfar as Damascus.	62 Wtedy mieszkańcy Gazy prosili Jonatana o pokój. Podał więc im prawicę, ale jako zakładników wziął synów ich znakomitych obywateli i posłał ich do Jerozolimy. Potem zaś przeszedł przez cały kraj aż do Damaszku.
63 Jonathan now learned that Demetrius' generals had arrived at Kadesh in Galilee with a large army,intending to remove him from office,	63 Tam Jonatan dowiedział się, że w Kedes Galilejskim przebywają wodzowie Demetriusza wraz z licznym wojskiem i zamierzają pozbawić go władzy.
64 and went to engage them, leaving his brother Simon inside the country.	64 Wyruszył więc przeciwko nim, a swemu bratu Szymonowi kazał pozostać w kraju.
65 Simon laid siege to Beth-Zur, attacking it day after day, and blockading the inhabitants	65 Szymon obległ Bet-Sur i przez długi czas zdobywał tę twierdzę i osaczył ją.
66 til they sued for peace, which he granted them, though he expel ed them from the town andoccupied it, stationing a garrison there.	66 Prosili go więc [oblężeni], aby im podał prawicę. Podał im ją, wypędził ich jednak stamtąd, zdobył miasto i umieścił w nim załogę.
67 Jonathan and his army, meanwhile, having pitched camp by the Lake of Gennesar, rose early, andby morning were already in the plain of Hazor.	67 Jonatan zaś ze swoim wojskiem rozłożył się obozem koło jeziora Genezaret. Wczesnym rankiem wyruszyli na równinę Chasor,
68 The foreigners' army advanced to fight them on the plain, having first positioned an ambush for himin the mountains. While the main body was advancing directly towards the Jews,	68 a oto równiną szło na niego wojsko cudzoziemskie. W górach przygotowano na niego zasadzkę, ci zaś szli wprost na nich.
69 the troops in ambush broke cover and attacked first.	69 Ci, którzy byli w zasadzce, wyszli ze swoich kryjówek i rozpoczęła się bitwa.
70 Al the men with Jonathan fled; no one was left, except Mattathias son of Absalom and Judas son ofChalphi, the generals of his army.	70 Pouciekali wszyscy, którzy byli koło Jonatana. Nikt z nich nie pozostał z wyjątkiem wojskowych dowódców: Matatiasza, syna Absaloma, i Judy, syna Chalfiego.
71 At this, Jonathan tore his garments, put dust on his head, and prayed.	71 Jonatan rozdarł szaty, głowę posypał ziemią i modlił się.
72 Then he returned to the fight and routed the enemy, who fled.	72 Potem zaś rozpoczął walkę z nimi i pokonał ich, a oni uciekli.
73 When the fugitives from his own forces saw this, they came back to him and joined in the pursuit asfar as Kadesh where the enemy encampment was, and there they themselves pitched camp.	73 Gdy ci, którzy uciekli od niego, zobaczyli to, wrócili się do niego i razem z nim ścigali ich aż do Kedes, do ich obozu. Tam się rozłożyli obozem.
74 About three thousand of the foreign troops fel that day. Jonathan then returned to Jerusalem.	74 Spomiędzy cudzoziemców padło tego dnia blisko trzy tysiące żołnierzy. Jonatan zaś powrócił do Jerozolimy.