1 Maccabees 11

NEW AMERICAN BIBLE	Biblia Tysiąclecia
1 The king of Egypt gathered his forces, as numerous as the sands of the seashore, and many ships; and he sought by deceit to take Alexander's kingdom and add it to his own.	1 Król egipski zebrał wojsko tak liczne, jak piasek na morskim brzegu, a także wiele okrętów. Chciał bowiem podstępnie opanować królestwo Aleksandra i dołączyć je do swego królestwa.
2 He entered Syria with peaceful words, and the people in the cities opened their gates to welcome him, as King Alexander had ordered them to do, since Ptolemy was his father-in-law.	2 Zapewniając o pokoju udał się do Syrii. Mieszkańcy miast otwierali mu bramy i wychodzili naprzeciw niego, ponieważ był nakaz króla Aleksandra, aby naprzeciwko niego wychodzić. Był to przecież jego teść.
3 But when Ptolemy entered the cities, he stationed garrison troops in each one.	3 Ptolemeusz zaś, gdy tylko wchodził do miast, pozostawiał swoje wojsko jako załogę w każdym mieście.
4 When he reached Azotus, he was shown the temple of Dagon destroyed by fire, Azotus and its suburbs demolished, corpses lying about, and the charred bodies of those burned by Jonathan in the war and stacked up along his route.	4 Gdy przybył do Azotu, pokazano mu spaloną świątynię Dagona oraz ruiny Azotu i okolicznych miejscowości, a tak samo ciała tych, którzy polegli i którzy w czasie bitwy zostali spaleni, a których złożono na stosy obok drogi, jaką miał przechodzić.
5 To prejudice the king against Jonathan, he was told what the latter had done; but the king said nothing.	5 Opowiadano też królowi o wszystkim, co zrobił Jonatan, a to w tym celu, aby go zganił. Król jednak milczał.
6 Jonathan met the king with pomp at Joppa, and they greeted each other and spent the night there.	6 Jonatan tymczasem z całym swoim przepychem odwiedził króla w Jafie. Pozdrowili się tam wzajemnie i byli razem przez całą noc.
7 Jonathan accompanied the king as far as the river called Eleutherus and then returned to Jerusalem.	7 Potem zaś Jonatan odprowadził króla aż do rzeki, która się nazywa Eleuteros, i stamtąd powrócił do Jerozolimy.
8 Plotting evil against Alexander, King Ptolemy took possession of the cities along the seacoast as far as Seleucia-by-the-Sea.	8 Król Ptolemeusz zaś był już władcą nad wszystkimi nadbrzeżnymi miastami aż do nadmorskiej Seleucji, a wobec Aleksandra miał niedobre zamiary.
9 He sent ambassadors to King Demetrius, saying: "Come, let us make a pact with each other; I will give you my daughter whom Alexander has married, and you shall reign over your father's kingdom.	9 Wysłał on bowiem do króla Demetriusza poselstwo z oznajmieniem: Przybywaj! Zawiążemy ze sobą przymierze. Dam ci moją córkę, którą ma Aleksander, i będziesz panował nad królestwem swego ojca.
10 I regret that I gave him my daughter, for he has sought to kill me."	10 Żal mi, że dałem mu swoją córkę, bo nastawał na moje życie.
11 His real reason for accusing Alexander, however, was that he coveted Alexander's kingdom.	11 Taką potwarz rzucił na niego, gdyż pragnął zawładnąć jego królestwem.
12 After taking his daughter away and giving her to Demetrius, Ptolemy broke with Alexander; their enmity became open.	12 Zabrał więc swoją córkę i oddał ją Demetriuszowi. W ten sposób zerwał z Aleksandrem, a ich wrogość stała się jawna.
13 Then Ptolemy entered Antioch and assumed the crown of Asia; he thus wore two crowns on his head, that of Egypt and that of Asia.	13 Ptolemeusz zaś uroczyście wjechał do Antiochii i włożył sobie na głowę diadem Azji. Tak więc na swojej głowie miał dwa diademy: Egiptu i Azji.
14 King Alexander was in Cilicia at that time, because the people of that region had revolted.	14 Król Aleksander w tym czasie był w Cylicji. Odstąpili bowiem od niego mieszkańcy tamtejszych okolic.
15 When Alexander heard the news, he came to challenge Ptolemy in battle. Ptolemy marched out and met him with a strong force and put him to flight.	15 Gdy Aleksander dowiedział się [o tym], wyruszył na wojnę przeciwko niemu. Ptolemeusz jednak wyruszył z wielką siłą, uderzył na niego i pokonał.
16 Alexander fled to Arabia to seek protection. King Ptolemy's triumph was complete	16 Aleksander uciekł do Arabii, aby tam znaleźć schronienie, a król Ptolemeusz był górą.
17 when the Arab Zabdiel cut off Alexander's head and sent it to Ptolemy.	17 Arab Zabdiel odciął głowę Aleksandrowi i posłał ją Ptolemeuszowi.
18 But three days later King Ptolemy himself died, and his men in the fortified cities were killed by the inhabitants of the strongholds.	18 Król Ptolemeusz jednak trzeciego dnia zmarł, a mieszkańcy miast pozabijali załogi pozostawione w twierdzach.
19 Thus Demetrius became king in the year one hundred and sixty-seven.	19 W ten sposób w sto sześćdziesiątym siódmym roku doszedł do władzy Demetriusz.
20 At that time Jonathan gathered together the men of Judea to attack the citadel in Jerusalem, and they set up many machines against it.	20 W tym to czasie Jonatan zgromadził mieszkańców Judei po to, aby zdobyć zamek w Jerozolimie. Przygotowano nawet wiele machin oblężniczych.
21 Some transgressors of the law, enemies of their own nation, went to the king and informed him that Jonathan was besieging the citadel.	21 Niektórzy jednak z tych, którzy nienawidzili własny naród, ludzie bezbożni, poszli do króla z wiadomością, że Jonatan oblega zamek.
22 When Demetrius heard this, he was furious, and set out immediately for Ptolemais. He wrote to Jonathan to discontinue the siege and to meet him for a conference at Ptolemais as soon as possible.	22 Gdy to usłyszał, rozgniewał się. Zaraz też na wiadomość o tym wyruszył, przybył do Ptolemaidy i napisał do Jonatana, żeby wstrzymał oblężenie i żeby natychmiast przybył do Ptolemaidy z nim się rozmówić.
23 On hearing this, Jonathan ordered the siege to continue. He selected some elders and priests of Israel and exposed himself to danger	23 Gdy Jonatan dowiedział się o tym, rozkazał oblężenie prowadzić dalej. Potem wybrał starszych spomiędzy Izraelitów i spomiędzy kapłanów i sam wystawił się na niebezpieczeństwo.
24 by going to the king at Ptolemais. He brought with him silver, gold apparel, and many other presents, and found favor with the king.	24 Zabrał ze sobą srebro, złoto, szaty i wiele innych podarunków i udał się do króla do Ptolemaidy. Pozyskał względy u niego.
25 Although some impious men of his own nation brought charges against him,	25 Kilku bezbożnych spośród narodu wnosiło skargi przeciwko niemu,
26 the king treated him just as his predecessors had done and showed him great honor in the presence of all his Friends.	26 ale król tak się z nim obszedł, jak się z nim obeszli poprzednicy: uczcił go wobec wszystkich swoich przyjaciół,
27 He confirmed him in the high priesthood and in all the honors he had previously held, and had him enrolled among his Chief Friends.	27 a ponadto potwierdził mu arcykapłaństwo oraz wszystkie inne władze, jakie miał poprzednio, i kazał go zaliczyć pomiędzy pierwszych swoich przyjaciół.
28 Jonathan asked the king to exempt Judea and the three districts of Samaria from tribute, promising him in return three hundred talents.	28 Wtedy Jonatan prosił króla, aby Judea i trzy okręgi z Samarii były wolne od podatków. Za to obiecał mu trzysta talentów.
29 The king agreed and wrote the following letter to Jonathan about all these matters: Pact with Demetrius	29 Spodobało się to królowi i co do wszystkich tych spraw dał Jonatanowi pismo zawierające te słowa:
30 "King Demetrius sends greetings to his brother Jonathan and to the Jewish nation.	30 Król Demetriusz bratu Jonatanowi i narodowi żydowskiemu - pozdrowienie.
31 We are sending you, for your information, a copy of the letter that we wrote to Lasthenes our kinsman concerning you.	31 Do waszej wiadomości przesyłamy odpis listu, który w waszej sprawie pisaliśmy do naszego krewnego Lastenesa:
32 "'King Demetrius sends greetings to his father Lasthenes.	32 Król Demetriusz ojcu Lastenesowi - pozdrowienie.
33 Because of the good will they show us, we have decided to bestow benefits on the Jewish nation, who are our friends and who observe their obligations to us.	33 Za przychylność względem nas postanowiliśmy wynagrodzić naród żydowski, naszych przyjaciół, którzy wobec nas przestrzegają tego, co słuszne.
34 Therefore we confirm their possession, not only of the territory of Judea, but also of the three districts of Aphairema, Lydda, and Ramathaim. These districts, together with all their dependencies, were transferred from Samaria to Judea in favor of all those who offer sacrifices for us in Jerusalem instead of paying the royal taxes that formerly the king received from them each year from the produce of the soil and the fruit of the trees.	34 Pozostawiamy więc im zarówno krainę Judei, jak i trzy okręgi: Afairema, Lidda i Ramataim, które razem ze wszystkim, co do nich należy, mają być przydzielone od Samarii do Judei. Wszystkich, którzy w Jerozolimie składają ofiary, [uwalniamy] od królewskich podatków, które król dotychczas corocznie pobierał: z tego, co się urodziło na roli i na
35 From this day on we grant them release from payment of all other things that would henceforth be due to us, that is, of tithes and tribute and of the tax on the salt pans and the crown tax.	35 Dalej [zrzekamy się] od tej chwili tego, co przypadało nam z dziesięcin i ceł, a także z jezior solnych i z podatku koronnego, który nam przypada. Zrzekamy się tego wszystkiego na ich korzyść.
36 Henceforth none of these provisions shall ever be revoked.	36 Nic z tego nie może być odwołane od tej chwili na zawsze.
37 Be sure, therefore, to have a copy of these instructions made and given to Jonathan, that it may be displayed in a conspicuous place on the holy hill.'"	37 Teraz zatem postarajcie się zrobić odpis tych postanowień i wręczyć go Jonatanowi. Powinien on być umieszczony na Świętej Górze, na widocznym miejscu.
38 When King Demetrius saw that the land was peaceful under his rule and that he had no opposition, he dismissed his entire army, every man to his home, except the foreign troops which he had hired from the islands of the nations. So all the soldiers who had served under his predecessors hated him.	38 Gdy król Demetriusz przekonał się, że w całym jego państwie zapanował pokój i że nikt mu już nie stawia oporu, rozpuścił do domu wszystkich swych żołnierzy, z wyjątkiem żołnierzy cudzoziemskich, których najął z wysp pogańskich. Wszystkie więc oddziały, które służyły jeszcze za jego przodków, źle były do niego usposobione.
39 When a certain Trypho, who had previously belonged to Alexander's party, saw that all the troops were grumbling at Demetrius, he went to Imalkue the Arab, who was bringing up Alexander's young son Antiochus.	39 Tryfon, który poprzednio był zwolennikiem Aleksandra, zauważył, że wszyscy żołnierze narzekają na Demetriusza. Udał się więc do Araba Imalkue, który wychowywał Antiocha, małego syna Aleksandra,
40 Trypho kept urging Imalkue to hand over the boy to him, that he might make him king in his father's place. During his stay there of many days, he told him of all that Demetrius had done and of the hatred that his soldiers had for him.	40 i prosił go, żeby mu oddał go w tym celu, aby on po swoim ojcu objął panowanie. Zaznajomił go z rozkazami Demetriusza i opowiedział o nienawiści, z jaką jego wojska odnoszą się do niego. Przez wiele dni tam przebywał.
41 Meanwhile Jonathan sent the request to King Demetrius to withdraw his troops from the citadel of Jerusalem and from the other strongholds, for they were constantly hostile to Israel.	41 Jonatan tymczasem posłał prośbę do króla Demetriusza, aby zabrał żołnierzy z zamku w Jerozolimie i tych, którzy przebywali w twierdzach. Walczyli oni bowiem przeciwko Izraelowi.
42 Demetrius, in turn, sent this word to Jonathan: "I will not only do this for you and your nation, but I will greatly honor you and your nation when I find the opportunity.	42 Demetriusz zaś odpowiedział Jonatanowi w słowach: Nie tylko to uczynię dla ciebie i dla twojego narodu, ponadto wysoko odznaczę i ciebie, i twój naród, niech tylko znajdę do tego sposobność.
43 Do me the favor, therefore, of sending men to fight for me, because all my troops have revolted."	43 W tej chwili dobrze byś zrobił, gdybyś mi przysłał żołnierzy do pomocy. Wszystkie bowiem moje wojska odstąpiły ode mnie.
44 So Jonathan sent three thousand good fighting men to him at Antioch. When they came to the king, he was delighted over their arrival,	44 Jonatan posłał mu więc do Antiochii trzy tysiące nadzwyczaj dzielnych [wojowników]. Gdy przybyli do króla, ten ucieszył się, że już są przy nim.
45 for the populace, one hundred and twenty thousand strong, had massed in the center of the city in an attempt to kill him.	45 Wtedy mieszkańcy miasta w liczbie około stu dwudziestu tysięcy ludzi zebrali się w środku miasta i chcieli króla zamordować.
46 But he took refuge in the palace, while the populace gained control of the main streets and began to fight.	46 Król schronił się do pałacu. Mieszkańcy miasta opanowali ulice i rozpoczęli walkę.
47 So the king called the Jews to his aid. They all rallied around him and spread out through the city. On that day they killed about a hundred thousand men in the city,	47 Wtedy król przywołał na pomoc Żydów. Wszyscy zwartą gromadą przybyli mu z pomocą, a potem rozdzielili się w mieście. Tego dnia w mieście zabili blisko sto tysięcy ludzi,
48 which, at the same time, they set on fire and plundered on a large scale. Thus they saved the king's life.	48 ponadto zaś spalili tego dnia miasto i zabrali wiele łupów. W ten sposób ocalili króla.
49 When the populace saw that the Jews held the city at their mercy, they lost courage and cried out to the king in supplication,	49 Gdy mieszkańcy miasta przekonali się, że Żydzi w mieście tak postępują, jak im się podoba, upadli na duchu i zwrócili się do króla z prośbą, mówiąc:
50 "Give us your terms and let the Jews stop attacking us and our city." So they threw down their arms and made peace.	50 Podaj nam prawicę, a niech Żydzi zaprzestaną walczyć przeciwko nam i przeciwko miastu.
51 The Jews thus gained glory in the eyes of the king and all his subjects, and they became renowned throughout his kingdom. Finally they returned to Jerusalem with much spoil.	51 Rzucili więc broń i zawarli pokój. Żydzi zaś chodzili w sławie wobec króla i wobec wszystkich mieszkańców jego królestwa, a potem z wielu łupami powrócili do Jerozolimy.
52 But when King Demetrius was sure of his royal throne, and the land was peaceful under his rule,	52 Król Demetriusz zaś zasiadł na tronie swego królestwa i w całym jego państwie zapanował pokój.
53 he broke all his promises and became estranged from Jonathan. Instead of rewarding Jonathan for all the favors he had received from him, he caused him much trouble.	53 Wtedy złamał wszystkie przyrzeczenia, stał się wrogiem Jonatana; nie wynagrodził go za te dobrodziejstwa, których od niego doznał, ale raczej bardzo go trapił.
54 After this, Trypho returned and brought with him the young boy Antiochus, who became king and wore the royal crown.	54 Po tych wypadkach powrócił Tryfon mając ze sobą Antiocha, małego jeszcze chłopczyka. Zaczął on królować i włożył na głowę diadem,
55 All the soldiers whom Demetrius had discharged rallied around Antiochus and fought against Demetrius, who was routed and fled.	55 a koło niego zebrali się wszyscy żołnierze, których zwolnił Demetriusz. Walczyli przeciwko niemu, a on został pobity i uciekł.
56 Trypho captured the elephants and occupied Antioch.	56 Tryfon zaś zawładnął bestiami i zdobył Antiochię.
57 Then young Antiochus wrote to Jonathan: "I confirm you in the high priesthood and appoint you ruler over the four districts and wish you to be one of the King's Friends."	57 Młody Antioch zaś napisał do Jonatana te słowa: Potwierdzam twoją godność arcykapłana i ustanawiam cię zarządcą nad czterema okręgami. Będziesz jednym z królewskich przyjaciół.
58 He also sent him gold dishes and a dinner service, gave him the right to drink from gold cups, to dress in royal purple, and to wear a gold buckle.	58 Przysłał mu też złote naczynia stołowe i dał mu pozwolenie na picie ze złotych kielichów, chodzenie w purpurowej szacie i noszenie złotej sprzączki.
59 Likewise, he made Jonathan's brother Simon governor of the region from the Ladder of Tyre to the frontier of Egypt.	59 Szymona zaś, jego brata, zamianował wodzem na obszarze od Schodów Tyru aż do granic Egiptu.
60 Jonathan set out and traveled through West-of-Euphrates and its cities, and all the forces of Syria espoused his cause as allies. When he arrived at Ashkalon, the citizens welcomed him with pomp.	60 Jonatan wyruszył [z Jerozolimy] i przeszedł przez krainę za Rzeką i przez tamtejsze miasta. Całe syryjskie wojsko złączyło się z nim, aby mu pomagać. Gdy przybył do Askalonu, mieszkańcy miasta przywitali go uroczyście.
61 But when he set out for Gaza, the people of Gaza locked their gates against him. So he besieged it and burned and plundered its suburbs.	61 Stamtąd odszedł do Gazy. Mieszkańcy jednak Gazy zamknęli przed nim bramy. Rozłożył się więc obozem wokoło niej, spalił wszystkie podmiejskie miejscowości i zabrał zdobyte w nich łupy.
62 Then the people of Gaza appealed to him for mercy, and he granted them peace. He took the sons of their chief men as hostages and sent them to Jerusalem. He then traveled on through the province as far as Damascus.	62 Wtedy mieszkańcy Gazy prosili Jonatana o pokój. Podał więc im prawicę, ale jako zakładników wziął synów ich znakomitych obywateli i posłał ich do Jerozolimy. Potem zaś przeszedł przez cały kraj aż do Damaszku.
63 Jonathan heard that the generals of Demetrius had come with a strong force to Kadesh in Galilee, intending to remove him from office.	63 Tam Jonatan dowiedział się, że w Kedes Galilejskim przebywają wodzowie Demetriusza wraz z licznym wojskiem i zamierzają pozbawić go władzy.
64 So he went to meet them, leaving his brother Simon in the province.	64 Wyruszył więc przeciwko nim, a swemu bratu Szymonowi kazał pozostać w kraju.
65 Simon besieged Beth-zur, attacked it for many days, and blockaded the inhabitants.	65 Szymon obległ Bet-Sur i przez długi czas zdobywał tę twierdzę i osaczył ją.
66 When they sued for peace, he granted it to them. He expelled them from the city, took possession of it, and put a garrison there.	66 Prosili go więc [oblężeni], aby im podał prawicę. Podał im ją, wypędził ich jednak stamtąd, zdobył miasto i umieścił w nim załogę.
67 Meanwhile, Jonathan and his army pitched their camp near the waters of Gennesaret, and at daybreak they went to the plain of Hazor.	67 Jonatan zaś ze swoim wojskiem rozłożył się obozem koło jeziora Genezaret. Wczesnym rankiem wyruszyli na równinę Chasor,
68 There, in front of him on the plain, was the army of the foreigners. This army attacked him in the open, having first detached an ambush against him in the mountains.	68 a oto równiną szło na niego wojsko cudzoziemskie. W górach przygotowano na niego zasadzkę, ci zaś szli wprost na nich.
69 Then the men in ambush rose out of their places and joined in the battle.	69 Ci, którzy byli w zasadzce, wyszli ze swoich kryjówek i rozpoczęła się bitwa.
70 All of Jonathan's men fled; no one stayed except the army commanders Mattathias, son of Absalom, and Judas, son of Chalphi.	70 Pouciekali wszyscy, którzy byli koło Jonatana. Nikt z nich nie pozostał z wyjątkiem wojskowych dowódców: Matatiasza, syna Absaloma, i Judy, syna Chalfiego.
71 Jonathan tore his clothes, threw earth on his head, and prayed.	71 Jonatan rozdarł szaty, głowę posypał ziemią i modlił się.
72 Then he went back to the combat and so overwhelmed the enemy that they took to flight.	72 Potem zaś rozpoczął walkę z nimi i pokonał ich, a oni uciekli.
73 Those of his men who were running away saw it and returned to him; and with him they pursued the enemy as far as their camp in Kadesh, where they pitched their own camp.	73 Gdy ci, którzy uciekli od niego, zobaczyli to, wrócili się do niego i razem z nim ścigali ich aż do Kedes, do ich obozu. Tam się rozłożyli obozem.
74 Three thousand of the foreign troops fell on that day. Then Jonathan returned to Jerusalem.	74 Spomiędzy cudzoziemców padło tego dnia blisko trzy tysiące żołnierzy. Jonatan zaś powrócił do Jerozolimy.