1 En esos días, Matatías, hijo de Juan, hijo de Simeón, sacerdote del linaje de Joarib, salió de Jerusalén y fue a establecerse a Modín. | 1 In diebus illis surrexit Mathathias filius Joannis filii Simeonis, sacerdos ex filiis Joarib, ab Jerusalem, et consedit in monte Modin : |
2 Tenía cinco hijos: Juan, por sobrenombre Gadí; | 2 et habebat filios quinque, Joannem, qui cognominabatur Gaddis : |
3 Simón, llamado Tasí; | 3 et Simonem, qui cognominabatur Thasi : |
4 Judas, llamado Macabeo; | 4 et Judam, qui vocabatur Machabæus : |
5 Eleazar, llamado Avarán; y Jonatán, llamado Afús. | 5 et Eleazarum, qui cognominabatur Abaron : et Jonathan, qui cognominabatur Apphus : |
6 Al ver las impiedades que se cometían en Judá y en Jerusalén, | 6 hi viderunt mala, quæ fiebant in populo Juda, et in Jerusalem. |
7 Matatías exclamó: «¡Ay de mí! ¿Para esto he nacido? ¿Para ver la ruina de mi pueblo y la destrucción de la Ciudad Santa? ¿Para quedarme sentado en ella, mientras es entregada al poder del enemigo y el Santuario está en manos de extranjeros? | 7 Et dixit Mathathias : Væ mihi ! ut quid natus sum videre contritionem populi mei, et contritionem civitatis sanctæ, et sedere illic, cum datur in manibus inimicorum ? |
8 Su Templo ha quedado como un hombre envilecido, | 8 Sancta in manu extraneorum facta sunt : templum ejus sicut homo ignobilis. |
9 los objetos que eran su gloria fueron llevados como botín, sus niños masacrados en las plazas, sus jóvenes pasados al fijo de la espada enemiga. | 9 Vasa gloriæ ejus captiva abducta sunt : trucidati sunt senes ejus in plateis, et juvenes ejus ceciderunt in gladio inimicorum. |
10 ¿Qué pueblo no ha heredado su realeza, apoderándose de sus despojos? | 10 Quæ gens non hæreditavit regnum ejus et non obtinuit spolia ejus ? |
11 Ella ha sido privada de todo su esplendor y de libre se ha convertido en esclava. | 11 Omnis compositio ejus ablata est. Quæ erat libera, facta est ancilla. |
12 Y ahí está nuestro Santuario, nuestro honor y nuestro orgullo, convertido en un desierto y profanado por los paganos. | 12 Et ecce sancta nostra, et pulchritudo nostra, et claritas nostra desolata est, et coinquinaverunt ea gentes. |
13 ¿Vale la pena seguir viviendo así? | 13 Quo ergo nobis adhuc vivere ? |
14 Matatías y sus hijos rasgaron sus vestiduras, se pusieron un sayal y se lamentaron amargamente. | 14 Et scidit vestimenta sua Mathathias, et filii ejus : et operuerunt se ciliciis, et planxerunt valde.
|
15 Entre tanto, los delegados del rey, encargados de imponer la apostasía, llegaron a la ciudad de Modín, para exigir que se ofrecieran los sacrificios. | 15 Et venerunt illuc qui missi erant a rege Antiocho, ut cogerent eos, qui confugerant in civitatem Modin, immolare, et accendere thura, et a lege Dei discedere. |
16 Se presentaron muchos israelitas, pero Matatías y sus hijos se agruparon aparte. | 16 Et multi de populo Israël consentientes accesserunt ad eos : sed Mathathias et filii ejus constanter steterunt. |
17 Entonces los enviados del rey fueron a decirle: «Tú eres un jefe ilustre y gozas de autoridad en esta ciudad, respaldado por hijos y hermanos. | 17 Et respondentes qui missi erant ab Antiocho, dixerunt Mathathiæ : Princeps, et clarissimus et magnus es in hac civitate, et ornatus filiis et fratribus : |
18 Sé el primero en acercarte a ejecutar la orden del rey, como lo han hecho todas las naciones, y también los hombres de Judá y los que han quedado en Jerusalén. Así tú y tus hijos, serán contados entre los Amigos del rey y gratificados con plata, oro y numerosos regalos». | 18 ergo accede prior, et fac jussum regis, sicut fecerunt omnes gentes, et viri Juda, et qui remanserunt in Jerusalem : et eris tu, et filii tui, inter amicos regis, et amplificatus auro, et argento, et muneribus multis. |
19 Matatías respondió en alta voz: «Aunque todas las naciones que están bajo el dominio del rey obedezcan y abandonen el culto de sus antepasados para someterse a sus órdenes, | 19 Et respondit Mathathias, et dixit magna voce : Etsi omnes gentes regi Antiocho obediunt, ut discedat unusquisque a servitute legis patrum suorum, et consentiat mandatis ejus : |
20 yo, mis hijos y mis hermanos nos mantendremos fieles a la Alianza de nuestros padres. | 20 ego et filii mei, et fratres mei, obediemus legi patrum nostrorum : |
21 El Cielo nos libre de abandonar la Ley y los preceptos. | 21 propitius sit nobis Deus : non est nobis utile relinquere legem, et justitias Dei : |
22 Nosotros no acataremos las órdenes del rey desviándonos de nuestro culto, ni a la derecha ni a la izquierda». | 22 non audiemus verba regis Antiochi, nec sacrificabimus transgredientes legis nostræ mandata, ut eamus altera via. |
23 Cuando acabó de pronunciar estas palabras un judío se adelantó a la vista de todos para ofrecer un sacrificio sobre el altar de Modín, conforme al decreto del rey. | 23 Et ut cessavit loqui verba hæc, accessit quidam Judæus in omnium oculis sacrificare idolis super aram in civitate Modin, secundum jussum regis : |
24 Al ver esto, Matatías se enardeció de celo y se estremecieron sus entrañas; y dejándose llevar por una justa indignación, se abalanzó y lo degolló sobre el altar. | 24 et vidit Mathathias, et doluit, et contremuerunt renes ejus, et accensus est furor ejus secundum judicium legis, et insiliens trucidavit eum super aram : |
25 Ahí mismo mató al delegado real que obligaba a ofrecer los sacrificios y destruyó el altar. | 25 sed et virum, quem rex Antiochus miserat, qui cogebat immolare, occidit in ipso tempore, et aram destruxit : |
26 Así manifestó su celo por la Ley, como lo había hecho Pinjás con Zimrí, hijo de Salú. | 26 et zelatus est legem, sicut fecit Phinees Zamri filio Salomi. |
27 Luego comenzó a gritar por la ciudad con todas sus fuerzas: «Todo el que sienta celo por la Ley y quiera mantenerse fiel a la Alianza, que me siga». | 27 Et exclamavit Mathathias voce magna in civitate, dicens : Omnis qui zelum habet legis, statuens testamentum, exeat post me. |
28 Y abandonando todo lo que poseían en la ciudad, él y sus hijos huyeron a las montañas. | 28 Et fugit ipse, et filii ejus in montes, et reliquerunt quæcumque habebant in civitate.
|
29 Entonces muchos judíos, amantes de la justicia y el derecho, se retiraron al desierto para establecerse allí | 29 Tunc descenderunt multi quærentes judicium, et justitiam, in desertum : |
30 con sus mujeres, sus hijos y sus ganados, porque la desgracia se había desencadenado sobre ellos. | 30 et sederunt ibi ipsi, et filii eorum, et mulieres eorum, et pecora eorum : quoniam inundaverunt super eos mala. |
31 Los funcionarios del rey y la guarnición que residía en Jerusalén, en la Ciudad de David, recibieron la denuncia de que algunos hombres, conculcando la orden del rey, habían ido a ocultarse en los escondites del desierto. | 31 Et renuntiatum est viris regis, et exercitui qui erat in Jerusalem civitate David, quoniam discessissent viri quidam, qui dissipaverunt mandatum regis, in loca occulta in deserto, et abiissent post illos multi. |
32 Un fuerte contingente salió a perseguirlos y logró alcanzarlos. Los cercaron y se dispusieron a atacarlos. Era un día sábado, | 32 Et statim perrexerunt ad eos, et constituerunt adversus eos prælium in die sabbatorum, |
33 y les dijeron: «¡Es hora de acabar con esto! ¡Salgan, cumplan la orden del rey y salvarán sus vidas!». | 33 et dixerunt ad eos : Resistitis et nunc adhuc ? exite, et facite secundum verbum regis Antiochi, et vivetis. |
34 Ellos respondieron: «No saldremos, ni obedeceremos la orden real, profanando así el sábado». | 34 Et dixerunt : Non exibimus, neque faciemus verbum regis, ut polluamus diem sabbatorum. |
35 Inmediatamente los atacaron, | 35 Et concitaverunt adversus eos prælium. |
36 pero ellos no se defendieron, ni siquiera arrojándoles piedras o cerrando la entrada de sus refugios. | 36 Et non responderunt eis, nec lapidem miserunt in eos, nec oppilaverunt loca occulta, |
37 «Muramos todos, decían, manteniendo nuestra integridad. El cielo y la tierra son testigos de que ustedes nos hacen perecer injustamente». | 37 dicentes : Moriamur omnes in simplicitate nostra : et testes erunt super nos cælum et terra, quod injuste perditis nos. |
38 Así fueron atacados en pleno sábado, y perecieron los hombres con sus mujeres, sus hijos y el ganado. Eran en total unas mil personas. | 38 Et intulerunt illis bellum sabbatis : et mortui sunt ipsi, et uxores eorum, et filii eorum, et pecora eorum usque ad mille animas hominum. |
39 Al enterarse de lo ocurrido, Matatías y sus amigos se lamentaron amargamente por las víctimas, | 39 Et cognovit Mathathias et amici ejus, et luctum habuerunt super eos valde. |
40 pero dijeron: «Si todos nos comportamos como nuestros hermanos y no peleamos contra esta gente en defensa de nuestras vidas y de nuestras costumbres, muy pronto nos exterminarán de la tierra». | 40 Et dixit vir proximo suo : Si omnes fecerimus sicut fratres nostri fecerunt, et non pugnaverimus adversus gentes pro animabus nostris et justificationibus nostris, nunc citius disperdent nos a terra. |
41 Y aquel mismo día resolvieron lo siguiente: «Hagamos frente a todo el que venga a atacarnos en día sábado, para no morir como nuestros hermanos en sus refugios». | 41 Et cogitaverunt in die illa, dicentes : Omnis homo, quicumque venerit ad nos in bello die sabbatorum, pugnemus adversus eum : et non moriemur omnes, sicut mortui sunt fratres nostri in occultis.
|
42 Entonces se les unió el grupo de los asideos, hombres valientes en Israel, todos ellos sinceramente fieles a la Ley. | 42 Tunc congregata est ad eos synagoga Assidæorum fortis viribus ex Israël, omnis voluntarius in lege : |
43 También se les unieron y les prestaron su ayuda todos los que querían escapar de la opresión. | 43 et omnes, qui fugiebant a malis, additi sunt ad eos, et facti sunt illis ad firmamentum. |
44 Así formaron una fuerza armada que comenzó a descargar su ira contra los pecadores y su furor contra los impíos. Los demás tuvieron que salvarse, huyendo a las naciones extranjeras. | 44 Et collegerunt exercitum, et percusserunt peccatores in ira sua, et viros iniquos in indignatione sua : et ceteri fugerunt ad nationes, ut evaderent. |
45 Matatías y sus adeptos recorrieron el país, destruyendo altares, | 45 Et circuivit Mathathias et amici ejus, et destruxerunt aras : |
46 y circuncidando por la fuerza a los niños incircuncisos que hallaron en el territorio de Israel. | 46 et circumciderunt pueros incircumcisos quotquot invenerunt in finibus Israël : et in fortitudine. |
47 Persiguieron a los arrogantes, y la campaña dio buenos resultados. | 47 Et persecuti sunt filios superbiæ, et prosperatum est opus in manibus eorum : |
48 De esa manera defendieron la Ley contra los paganos y sus reyes, y no permitieron que prevalecieran los malvados. | 48 et obtinuerunt legem de manibus gentium, et de manibus regum, et non dederant cornu peccatori.
|
49 Cuando la vida de Matatías llegaba a su fin, este dijo a sus hijos: «Ahora reinan la insolencia y el ultraje, es tiempo de perturbación y de furor desencadenado. | 49 Et appropinquaverunt dies Mathathiæ moriendi, et dixit filiis suis : Nunc confortata est superbia, et castigatio, et tempus eversionis, et ira indignationis. |
50 Por lo tanto, hijos míos, ardan de celo por la Ley, dando la vida por la Alianza de nuestros padres | 50 Nunc ergo, o filii, æmulatores estote legis, et date animas vestras pro testamento patrum vestrorum, |
51 Recuerden las obras que realizaron nuestros padres en su tiempo: así alcanzarán una inmensa gloria y una fama imperecedera. | 51 et mementote operum patrum, quæ fecerunt in generationibus suis : et accipietis gloriam magnam, et nomen æternum. |
52 ¿Acaso Abraham no fue hallado fiel en la prueba y por eso Dios lo contó entre los justos? | 52 Abraham nonne in tentatione inventus est fidelis, et reputatum est ei ad justitiam ? |
53 José, en el momento de la angustia, observó la Ley, y así llegó a ser señor de Egipto. | 53 Joseph in tempore angustiæ suæ custodivit mandatum, et factus est dominus Ægypti. |
54 Pinjás, nuestro padre, por su ardiente celo, recibió la alianza de un sacerdocio eterno. | 54 Phinees pater noster, zelando zelum Dei, accepit testamentum sacerdotii æterni. |
55 Josué, por haber cumplido la palabra de Dios, llegó a ser juez en Israel. | 55 Jesus dum implevit verbum, factus est dux in Israël. |
56 Caleb, por haber dado testimonio ante la asamblea, recibió una herencia en el país. | 56 Caleb dum testificatur in ecclesia, accepit hæreditatem. |
57 David, por su piedad, heredó un trono real para siempre | 57 David in sua misericordia consecutus est sedem regni in sæcula. |
58 Elías, por su ardiente celo por la Ley, fue arrebatado al cielo. | 58 Elias, dum zelat zelum legis, receptus est in cælum. |
59 Ananías, Azarías y Misael, por haber confiado en Dios, fueron salvados de la llama. | 59 Ananias et Azarias et Misaël credentes, liberati sunt de flamma. |
60 Daniel, por su integridad, fue librado de las fauces de los leones. | 60 Daniel in sua simplicitate liberatus est de ore leonum. |
61 Adviertan, entonces, que a lo largo de las generaciones los que esperan en él no sucumben jamás. | 61 Et ita cogitate per generationem et generationem : quia omnes qui sperant in eum, non infirmantur. |
62 No teman las amenazas de un hombre pecador, porque su gloria acabará en podredumbre y gusanos. | 62 Et a verbis viri peccatoris ne timueritis, quia gloria ejus stercus et vermis est : |
63 hoy es exaltado y mañana desaparece, porque habrá vuelto al polvo de donde vino y sus proyectos quedarán frustrados. | 63 hodie extollitur, et cras non invenietur : quia conversus est in terram suam, et cogitatio ejus periit. |
64 Por eso, hijos míos, sean valientes, y manténganse firmes en el cumplimiento de la Ley, ya que gracias a ella serán colmados de gloria. | 64 Vos ergo filii, confortamini, et viriliter agite in lege : quia in ipsa gloriosi eritis. |
65 Ahí tienen a Simeón, su hermano. Yo sé que es hombre sensato: escúchenlo siempre, y hará las veces de padre. | 65 Et ecce Simon frater vester, scio quod vir consilii est : ipsum audite semper, et ipse erit vobis pater. |
66 Judas Macabeo ha sido valiente desde su juventud: que él sea el jefe del ejército y dirija la guerra contra los extranjeros. | 66 Et Judas Machabæus, fortis viribus a juventute sua, sit vobis princeps militiæ, et ipse aget bellum populi. |
67 Ustedes, por su parte, reúnan a todos los que practican la Ley y reivindiquen a nuestro pueblo. | 67 Et adducetis ad vos omnes factores legis : et vindicate vindictam populi vestri. |
68 Devuelvan a los paganos el mal que ellos les han hecho y observen los preceptos de la Ley». | 68 Retribuite retributionem gentibus, et intendite in præceptum legis.
|
69 Después los bendijo y fue a reunirse con sus padres. | 69 Et benedixit eos, et appositus est ad patres suos. |
70 Matatías murió el año ciento cuarenta y seis y fue sepultado en Modín, en el sepulcro de sus padres. Todo Israel hizo un gran duelo por él. | 70 Et defunctus est anno centesimo et quadragesimo sexto : et sepultus est a filiis suis in sepulchris patrum suorum in Modin, et planxerunt eum omnis Israël planctu magno. |