2 Maccabees 4

NEW AMERICAN BIBLE	Biblia Tysiąclecia
1 The Simon mentioned above as the informer about the funds against his own country, made false accusation that it was Onias who threatened Heliodorus and instigated the whole miserable affair.	1 Wspomniany już Szymon, który był zdrajcą skarbów i ojczyzny, oskarżył Oniasza, jakoby on działał przeciwko Heliodorowi i był sprawcą tych nieszczęść.
2 He dared to brand as a plotter against the government the man who was a benefactor of the city, a protector of his compatriots, and a zealous defender of the laws.	2 Dobroczyńcę miasta oraz tego, który wspomagał swych rodaków i gorliwie zachowywał Prawo, odważył się nazwać wrogiem ładu w państwie.
3 When Simon's hostility reached such a point that murders were being committed by one of his henchmen,	3 Nienawiść doszła do tego stopnia, że jeden ze zwolenników Szymona zaczął dopuszczać się zabójstw.
4 Onias saw that the opposition was serious and that Apollonius, son of Menestheus, the governor of Coelesyria and Phoenicia, was abetting Simon's wickedness.	4 Oniasz zaś widząc jak trudne byłoby współzawodnictwo i że Apoloniusz, syn Menesteusa, wódz wojsk Celesyrii i Fenicji, podnieca złość Szymona,
5 So he had recourse to the king, not as an accuser of his countrymen, but as a man looking to the general and particular good of all the people.	5 udał się do króla nie po to, aby być oskrażycielem rodaków, ale mając na uwadze dobro ogólne, a zwłaszcza całego narodu.
6 He saw that, unless the king intervened, it would be impossible to have a peaceful government, and that Simon would not desist from his folly.	6 Wiedział bowiem, że bez zarządzenia królewskiego nie będzie możliwe osiągnięcie pokoju publicznego i że Szymon nie zaprzestanie swego szaleństwa.
7 But Seleucus died, and when Antiochus surnamed Epiphanes succeeded him on the throne, Onias' brother Jason obtained the high priesthood by corrupt means:	7 Kiedy Seleukos zakończył życie, a władzę objął Antioch mający przydomek Epifanes, w niegodziwy sposób dostał się na arcykapłańskie stanowisko Jazon, brat Oniasza.
8 in an interview, he promised the king three hundred and sixty talents of silver, as well as eighty talents from another source of income.	8 W czasie spotkania obiecywał on królowi trzysta sześćdziesiąt talentów w srebrze, a ponadto z innych jakichś dochodów osiemdziesiąt talentów.
9 Besides this he agreed to pay a hundred and fifty more, if he were given authority to establish a gymnasium and a youth club for it and to enroll men in Jerusalem as Antiochians.	9 Ponadto jeszcze zobowiązał się do wypłacenia innych stu pięćdziesięciu, jeżeli mu będzie dozwolone urządzić własnym kosztem gimnazjum i efebion, a mieszkańców Jerozolimy zapisać jako Antiocheńczyków.
10 When Jason received the king's approval and came into office, he immediately initiated his countrymen into the Greek way of life.	10 Król zgodził się, a kiedy on objął władzę, zaraz zaczął narzucać swym rodakom grecki sposób życia.
11 He set aside the royal concessions granted to the Jews through the mediation of John, father of Eupolemus (that Eupolemus who would later go on an embassy to the Romans to establish a treaty of friendship with them); he abrogated the lawful institutions and introduced customs contrary to the law.	11 Zniósł humanitarne przywileje królewskie, z jakich korzystali Żydzi dzięki staraniom Jana, ojca Eupolemosa, tego, który udał się w poselstwie, aby z Rzymianami zawrzeć traktat przyjaźni i wzajemnej obrony. Burząc Prawem uświęcone urządzenia, wprowadzał zwyczaje przeciwne Prawu.
12 He quickly established a gymnasium at the very foot of the acropolis, where he induced the noblest young men to wear the Greek hat.	12 Umyślnie bowiem pod samym zamkiem wybudował gimnazjum i najlepszych młodzieńców zachęcił do włożenia kapelusza.
13 The craze for Hellenism and foreign customs reached such a pitch, through the outrageous wickedness of the ungodly pseudo-high-priest Jason,	13 Nastąpiło tak wielkie rozkrzewienie hellenizmu i taka moda na obce obyczaje, pod wpływem niezwykłej nikczemności bezbożnika, nie-arcykapłana Jazona,
14 that the priests no longer cared about the service of the altar. Disdaining the temple and neglecting the sacrifices, they hastened, at the signal for the discus-throwing, to take part in the unlawful exercises on the athletic field.	14 że kapłani nie okazywali już żadnej gorliwości w służbie ołtarza, ale gardząc świątynią i zaniedbując ofiary, zaraz na sygnał [do rzucania] dyskiem spieszyli się, aby wziąć udział w niezgodnych z Prawem ćwiczeniach palestry.
15 They despised what their ancestors had regarded as honors, while they highly prized what the Greeks esteemed as glory.	15 Za nic sobie mając zaszczyty ojczyste, za najpiękniejsze uważali greckie odznaczenia.
16 Precisely because of this, they found themselves in serious trouble: the very people whose manner of life they emulated, and whom they desired to imitate in everything, became their enemies and oppressors.	16 Oto dlaczego znaleźli się w trudnym położeniu: w tych [bowiem], których życie chcieli naśladować i do których chcieli się upodobnić, znaleźli wrogów i ciemiężycieli.
17 It is no light matter to flout the laws of God, as the following period will show.	17 Występowanie bowiem przeciwko Bożym prawom nie ujdzie bezkarnie, ale to się okaże w chwili, która nastanie.
18 When the quinquennial games were held at Tyre in the presence of the king,	18 Gdy w Tyrze wobec króla obchodzono co pięć lat urządzane igrzyska,
19 the vile Jason sent envoys as representatives of the Antiochians of Jerusalem, to bring there three hundred silver drachmas for the sacrifice to Hercules. But the bearers themselves decided that the money should not be spent on a sacrifice, as that was not right, but should be used for some other purpose.	19 bezecny Jazon wysłał jako widzów rzekomych przedstawicieli Jerozolimy, będących Antiocheńczykami. Zabrali oni ze sobą trzysta drachm w srebrze na ofiarę dla [boga] Heraklesa. Sami jednak ci, którzy je zabrali, uważali, że nie można i nie wypada ich złożyć na ofiarę, ale że trzeba je oddać na inny cel.
20 So the contribution destined by the sender for the sacrifice to Hercules was in fact applied, by those who brought it, to the construction of triremes.	20 Tak więc to, co wysyłający przeznaczyli na ofiarę dla Heraklesa, dzięki przewożącym poszło na budowę trójrzędowców.
21 When Apollonius, son of Menestheus, was sent to Egypt for the coronation of King Philometor, Antiochus learned that the king was opposed to his policies; so he took measures for his own security.	21 Gdy Apoloniusz, syn Menesteusa, został posłany do Egiptu na uroczystość wstąpienia na tron króla Filometora, Antioch dowiedział się, że ten [król] stał się wrogiem jego panowania, zatroszczył się więc o własne bezpieczeństwo. Dlatego też znalazłszy się w Jafie, udał się do Jerozolimy,
22 After going to Joppa, he proceeded to Jerusalem. There he was received with great pomp by Jason and the people of the city, who escorted him with torchlights and acclamations; following this, he led his army into Phoenicia.	22 gdzie bardzo uroczyście został przyjęty przez Jazona i miasto, przy świetle pochodni i wśród okrzyków. Później podobnie [uroczyście] razem z wojskiem udał się do Fenicji.
23 Three years later Jason sent Menelaus, brother of the aforementioned Simon, to deliver the money to the king, and to obtain decisions on some important matters.	23 Po upływie trzech lat Jazon posłał do Menelaosa, brata wyżej wspomnianego Szymona, aby odwiózł pieniądze dla króla i doprowadził do końca podjęte już pilne sprawy.
24 When he had been introduced to the king, he flattered him with such an air of authority that he secured the high priesthood for himself, outbidding Jason by three hundred talents of silver.	24 On zaś stawiony przed króla olśnił go pozorami wpływów, zdobył więc dla siebie godność arcykapłańską, ofiarowując o trzysta talentów więcej od Jazona.
25 He returned with the royal commission, but with nothing that made him worthy of the high priesthood; he had the temper of a cruel tyrant and the rage of a wild beast.	25 Zaopatrzony w listy królewskie wrócił z powrotem. Nie wykazał on wcale cech godnych stanowiska arcykapłana, bo tylko dyszał zawziętością okrutnego tyrana i złością dzikiego zwierza.
26 Then Jason, who had cheated his own brother and now saw himself cheated by another man, was driven out as a fugitive to the country of the Ammonites.	26 Tak więc Jazon, który wygnał podstępnie własnego brata, sam został przez drugiego wygnany i zmuszony uciekać do kraju Ammonitów.
27 Although Menelaus had obtained the office, he did not make any payments of the money he had promised to the king,	27 Menelaos zaś objął władzę, nic jednak nie wypłacił z tych sum, które obiecał królowi,
28 in spite of the demand of Sostratus, the commandant of the citadel, whose duty it was to collect the taxes. For this reason, both were summoned before the king.	28 choć domagał się ich Sostratos, dowódca zamku. Do niego bowiem należało pobieranie podatków. Z tego powodu obydwaj zostali wezwani przed króla.
29 Menelaus left his brother Lysimachus as his substitute in the high priesthood, while Sostratus left Crates, commander of the Cypriots, as his substitute.	29 Wtedy Menelaos zostawił w swoim zastępstwie na stanowisku arcykapłańskim Lizymacha, własnego brata, Sostratos zaś Kratesa, dowódcę Cypryjczyków.
30 While these things were taking place, the people of Tarsus and Mallus rose in revolt, because their cities had been given as a gift to Antiochis, the king's mistress.	30 Po tych wydarzeniach mieszkańcy Tarsu i Mallos zbuntowali się, dlatego że zostali podarowani królewskiej nałożnicy Antiochis.
31 The king, therefore, went off in haste to settle the affair, leaving Andronicus, one of his nobles, as his deputy.	31 Król więc natychmiast wyruszył, aby te sprawy załagodzić, pozostawiając w swoich zastępstwie Andronika, jednego z dostojników.
32 Then Menelaus, thinking this a good opportunity, stole some gold vessels from the temple and presented them to Andronicus; he had already sold some other vessels in Tyre and in the neighboring cities.	32 Menelaos zaś w przekonaniu, że nadeszła odpowiednia chwila, przywłaszczył sobie i podarował Andronikowi niektóre złote naczynia świątynne. Inne zaś udało mu się sprzedać w Tyrze i w okolicznych miastach.
33 When Onias had clear evidence of the facts, he made a public protest, after withdrawing to the inviolable sanctuary at Daphne, near Antioch.	33 Upewniwszy się o tym Oniasz ostro go upominał, usunąwszy się na miejsce azylu do Dafne, które leży koło Antiochii.
34 Thereupon Menelaus approached Andronicus privately and asked him to lay hands on Onias. So Andronicus went to Onias, and by treacherously reassuring him through sworn pledges with right hands joined, persuaded him, in spite of his suspicions, to leave the sanctuary. Then, without any regard for justice, he immediately put him to death.	34 Na skutek tego Menelaos wziął na bok Andronika i wpłynął na niego, aby zgładził Oniasza. Ten więc przybył do Oniasza, namawiał go podstępnie do wyjścia i składając przysięgę podał mu swoją prawicę. Chociaż budził podejrzenia, udało mu się go skłonić do wyjścia z miejsca azylu. Natychmiast też zamordował go bez żadnych względów na sprawiedliwość.
35 As a result, not only the Jews, but many people of other nations as well, were indignant and angry over the unjust murder of the man.	35 Z tej to przyczyny nie tylko Żydzi, ale również wielu spomiędzy innych narodów oburzonych było i zasmuconych zamordowaniem tego męża.
36 When the king returned from the region of Cilicia, the Jews of the city, together with the Greeks who detested the crime, went to see him about the murder of Onias.	36 Kiedy król powrócił z miast Cylicji, udali się do niego Żydzi z miasta oraz niektórzy Grecy oburzeni na to, że Oniasz został zamordowany wbrew prawu.
37 Antiochus was deeply grieved and full of pity; he wept as he recalled the prudence and noble conduct of the deceased.	37 Antioch zaś głęboko zasmucony oraz poruszony współczuciem aż do łez nad zmarłym, ze względu na jego roztropność i wielką łagodność,
38 Inflamed with anger, he immediately stripped Andronicus of his purple robe, tore off his other garments, and had him led through the whole city to the very place where he had committed the outrage against Onias; and there he put the murderer to death. Thus the Lord rendered him the punishment he deserved.	38 zapłonąwszy gniewem natychmiast zdarł z Andronika purpurowy płaszcz i podarł jego szaty, i kazał go prowadzić przez całe miasto aż na to miejsce, na którym okazał na Oniaszu swoją bezbożność. Tam mordercę zgładził. Tak Pan wymierzył mu zasłużoną karę.
39 Many sacrilegious thefts had been committed by Lysimachus in the city with the connivance of Menelaus. When word was spread that a large number of gold vessels had been stolen, the people assembled in protest against Lysimachus.	39 Gdy Lizymach za zgodą Menelaosa popełnił wiele świętokradztw w mieście, a wieść o tym rozeszła się na zewnątrz, ludność zbuntowała się przeciw Lizymachowi. Wiele jednak złotych przedmiotów było już roztrwonionych.
40 As the crowds, now thoroughly enraged, began to riot, Lysimachus launched an unjustified attack against them with about three thousand armed men under the leadership of Auranus, a man as advanced in folly as he was in years.	40 Kiedy zaś tłumy podniosły się, a ich gniew doszedł do szczytu, Lizymach uzbroił blisko trzy tysiące ludzi i rozpoczął niesprawiedliwe, gwałtowne postępowanie. Dowódcą był pewien Auranos posunięty w latach i nie mniej w głupocie.
41 Reacting against Lysimachus' attack, the people picked up stones or pieces of wood or handfuls of the ashes lying there and threw them in wild confusion at Lysimachus and his men.	41 Widząc gwałtowne postępowanie Lizymacha, jedni pochwycili za kamienie, drudzy za kije, niektórzy zaś nabrali leżącego tam piasku i jeden przez drugiego rzucali na ludzi Lizymacha.
42 As a result, they wounded many of them and even killed a few, while they put all the rest to flight. The sacrilegious thief himself they slew near the treasury.	42 Skutkiem tego wielu z nich poranili, niektórych nawet zabili, wszystkich zaś zmusili do ucieczki. Samego świętokradcę zamordowali koło skarbca.
43 Charges about this affair were brought against Menelaus.	43 W tych sprawach zostało wszczęte dochodzenie przeciwko Menelaosowi.
44 When the king came to Tyre, three men sent by the senate presented to him the justice of their cause.	44 Trzech mężów z rady starszych wniosło oskarżenie przeciw niemu, gdy król przybył do Tyru.
45 But Menelaus, seeing himself on the losing side, promised Ptolemy, son of Dorymenes, a substantial sum of money if he would win the king over.	45 Menelaos widząc, że jest zgubiony, obiecał Ptolemeuszowi, synowi Dorymenesa, wielką sumę, aby ułagodzić króla.
46 So Ptolemy retired with the king under a colonnade, as if to get some fresh air, and persuaded him to change his mind.	46 Ptolemeusz zaś wziął ze sobą króla do perystylu, jak gdyby po to, aby się ochłodzić, i wpłynął na zmianę poglądów króla.
47 Menelaus, who was the cause of all the trouble, the king acquitted of the charges, while he condemned to death those poor men who would have been declared innocent even if they had pleaded their case before Scythians.	47 Uwolnił on Menelaosa, winnego wszystkiego zła, o jakie był oskarżony, nieszczęśliwych zaś, którzy byliby uniewinnieni, nawet gdyby ich oskarżono przed Scytami, skazał na śmierć.
48 Thus, those who had prosecuted the case for the city, for the people, and for the sacred vessels, quickly suffered unjust punishment.	48 Zaraz też niesprawiedliwą karę ponieśli ci, którzy wstawili się za miasto, naród i święte naczynia.
49 For this reason, even some Tyrians were indignant over the crime and provided sumptuously for their burial.	49 Z tej przyczyny nawet mieszkańcy Tyru oburzeni urządzili im uroczysty pogrzeb.
50 But Menelaus, thanks to the covetousness of the men in power, remained in office, where he grew in wickedness and became the chief plotter against his fellow citizens.	50 Menelaos zaś pozostał na stanowisku dzięki chciwości tych, którzy mieli władzę, będąc zaś głównym prześladowcą rodaków umacniał się w złu.